Справа Маріки Цівцівадзе – одна з найжахливіших історій недавнього минулого. Викладачка Іліауні на роботі була вбита колишнім чоловіком з вогнепальної зброї, а потім покінчив життя самогубством.
8 липня 2021 року Європейський суд з прав людини у Страсбурзі у справі «Тхелідзе проти Грузії» визнав спільне порушення статей 2 (право на життя) та 14 (заборона дискримінації) Європейської конвенції з прав людини. Суд поклав на державу зобов’язання сплатити 35 000 євро як відшкодування моральної шкоди на користь заявника.
Маріка Цівцівадзе стала жертвою систематичного словесного та фізичного насильства та погроз з боку свого фактичного чоловіка. Про погрози вона інформувала і просила допомоги правоохоронні органи щонайменше 11 разів у 2014 році, однак – марно.
17 жовтня 2014 року фактичний чоловік відвідав її на роботі, де вона читала лекції, попросив розмови, вбив її на місці з вогнепальної зброї, після чого на місці покінчив життя самогубством.
Інтереси матері загиблої Таліко Тхелідзе захищала організація «Сапарі».
Організація неодноразово зверталася до профільних органів з проханням розслідувати бездіяльність поліції, але цього разу безрезультатно. 13 квітня 2017 року організація від імені матері Маріки Цівцівадзе звернулася до Європейський суду з прав людини.
Страсбурзький суд розкритикував державу за бездіяльність і визнав порушення права на життя з дискримінаційних мотивів. Ця упущення оцінюється як «подвійний збій» (§47), оскільки порушення було встановлено. І в матеріальній, і в процесуальній частині права на життя.
Цей випадок є показовим, оскільки це перша справа щодо феміциду проти Грузії, яка обговорювалася, а порушення визнав Страсбурзький суд. Крім того, ця справа перший випадок у практиці Страсбурзького суду, коли встановлено дискримінацію у побутових злочинах щодо порушення права на життя, як матеріального, так і процесуального.
Стосовно порушення матеріальної частини права на життя Суд зазначає, що «загальна та дискримінаційна пасивність правоохоронних органів щодо заяв про домашнє насильство, яка була чудовою ілюстрацією цього, створила сприятливий клімат для більш широого поширення насильства над жінками» (§51). Водночас Суд дійшов висновку, що «правоохоронні органи постійно не вживали заходів, які мали реальний потенціал переломити трагічний результат та пом’якшити заподіяну шкоду» (§ 57).
Відповідно, суд прямо пов’язав бездіяльність правоохоронних органів з тим, що систематичне насильство над Марікою Цівцівадзе згодом закінчилося її вбивством.
Однак, враховуючи те, що місцеві правоохоронні органи усвідомлювали / повинні були усвідомлювати високий ризик, з яким вони зіткнулися у разі невиконання своїх поліцейських зобов’язань, суд визнав, що їхня недбалість була більше, ніж простою помилкою чи недбалістю. У рішенні зазначається, що через дискримінаційний відтінок насильства щодо жінок «необхідно було з’ясувати, чи була бездіяльність поліції мотивована дискримінаційними та упередженими мотивами». Оскільки цього не сталося, суд також встановив порушення процесуального аспекту права на життя (§60).
Сьогодні Сапарі провів прес-конференцію щодо вищезгаданої справи.
З деталями рішення Європейського суду з прав людини можна ознайомитися тут.
Сапарі вів справу за підтримки USAID/PROLoG.

———–
საფარმა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მარიკა წივწივაძის საქმე მოიგო

მარიკა წივწივაძის საქმე უახლოესი წარსულის ერთ-ერთი ყველაზე შემზარავი ამბავია. ილიაუნის ლექტორი სამსახურში ყოფილმა ქმარმა ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლა, შემდეგ კი თავი მოიკლა.
2021 წლის 8 ივლისს, სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, საქმეზე “თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ”, დაადგინა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-2 (სიცოცხლის უფლება) და მე-14 (დისკრიმინაციის აკრძალვა) მუხლების დარღვევა ერთობლივად. სასამართლომ სახელმწიფოს დააკსირა განმცხადებლის სასარგებლოდ 35 000 ევროს ანაზღაურების ვალდებულება, არამატერიალური ზიანის სახით.
მარიკა წივწივაძე იყო ფაქტობრივი მეუღლის მხრიდან სისტემატური ვერბალური და ფიზიკური ძალადობისა და მუქარის მსხვერპლი. მან სამართალდამცავ ორგანოებს არსებული საფრთხეების შესახებ 2014 წელს სულ მცირე 11-ჯერ აცნობა და ითხოვა
დახმარება, თუმცა – უშედეგოდ.
2014 წლის 17 ოქტომბერს, ფაქტობრივმა მეუღლემ მას სამსახურში მიაკითხა, სადაც იგი ლექციას ატარებდა, დალაპარაკება სთხოვა, იგი ადგილზე მოკლა ცეცხლსასროლი იარღით, რის შემდეგაც ადგილზევე მოიკლა თავი.
გარდაცვლილის დედის თალიკო თხელიძის ინტერესებს იცავდა ორგანიზაცია “საფარი”.
ორგანიზაციამ არაერთხელ მიმართა შესაბამის უწყებებს პოლიციელების უმოქმედობაზე გამოძიების მოთხოვნით, თუმცა, ამჯერადაც უშედეგოდ. 2017 წლის 13 აპრილს, ორგანიზაციამ, მარიკა წივწივაძის დედის სახელით, მიმართა ადამიანის უფლებათა
ევროპულ სასამართლოს.
სტრასბურგის სასამართლომ სახელმწიფოს უმოქმედობა გააკრიტიკა და დაადგინა სიცოცხლის უფლების დარღვევა, დისკრიმინაციული მოტივებით. ეს უმოქმედობა შეფასებულია, როგორც “ორმაგი კრახი’”(§47), რამდენადაც დარღვევა დადგინდა
სიცოცხლის უფლების როგორც მატერიალურ, ისე პროცედურულ ნაწილში.
მოცემული საქმე პრეცედენტული მნიშვნელობისაა, რამდენადაც წარმოადგენს ფემიციდის პირველ საქმეს საქართველოს წინააღმდეგ, რომელზეც იმსჯელა და დარღვევები დაადგინა სტრასბურგის სასამართლომ. გარდა ამისა, მოცემული საქმე სტრასბურგის
სასამართლოს პრაქტიკაში პირველია, როდესაც ოჯახურ დანაშაულზე დისკრიმინაცია დადგინდა სიცოცხლის უფლების დარღვევის როგორც მატერიალურ, ისე პროცედურულ ნაწილთან მიმართებით.
სიცოცხლის უფლების მატერიალური ნაწილის დარღვევასთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ “სამართალდამცავი ორგანოების ზოგადმა და დისკრიმინაციულმა პასიურობამ ოჯახში ძალადობის ბრალდებებთან მიმართებით, რისი სრულყოფილი ილუსტრაციაც იყო ეს საქმე, შექმნა ქალთა მიმართ ძალადობის უფრო ფართოდ გავრცელების ხელშემწყობი კლიმატი” (§51). ამასთან, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ‘სამართალდამცავმა ორგანოებმა აჩვენეს მუდმივი მარცხი, განეხორციელებინათ ის ნაბიჯები, რომლებსაც ტრაგიკული შედეგის შეცვლისა და მიყენებული ზიანის შემსუბუქების რეალური შესაძლებლობა ჰქონდა” (§57).
შესაბამისად, სასამართლომ სამართალდამცავი ორგანოების უმოქმედობა პირდაპირ დაუკავშირა იმ ფატს, რომ მარიკა წივწივაძის მიმართ განხორცილებული სისტემატური ძალადობა მოგვიანებით მისი მკვლელობით დასრულდა.
ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ ადგილობრივმა სამართალდამცავმა ორგანოებმა იცოდნენ/უნდა სცოდნოდათ იმ მაღალი რისკის შესახებ, რის წინაშეც იდგა მსხვერპლი მათ მიერ საპოლიციო ვალდებულებების შეუსრულებლობის შემთხვევაში, სასამართლომ მიიჩნია, რომ მათი დაუდევრობა იყო უფრო მეტი, ვიდრე უბრალო შეცდომა ან წინდაუხედაობა. გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია, რომ ქალთა მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებული დისკრიმინაციული კონოტაციიდან გამომდინარე, “აუცილებლად უნდა გამორკვეულიყო, ხომ არ იყო პოლიციის უმოქმედობა გინპირობებული გენდერულად დისკრიმინაციული და მიკერძოებული მოტივით”. ვინაიდან ეს ასე არ მომხდარა, სასამართლომ დაადგინა სიცოცხლის უფლების პროცედურული ასპექტის დარღვევაც (§60).
დღეს საფარმა ზემოაღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით პრესკონფერენცია გამართა.
ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს გადაწყვეტილების დეტალები შეგიძლიათ, იხილოთ აქ.
“საფარი” აღნიშნულ საქმეს USAID/PROLoG-ის მხარდაჭერით აწარმოებდა.