Şəxsi həyatın toxunulmazlığı hüququ Gürcüstan Konstitusiyasında insanın əsas hüquq və azadlıqları başlığında xüsusi yer tutut. Gürcstan Konstitusiyasının 15-ci maddəsinin birinci bəndinə əsasən insanın şəxsi və ailə həyatı toxunulmazdır. Bu hüququn məhdudlaşdırılması demokratik bir cəmiyyətdə zəruri dövlət və ya ictimai təhlükəsizliyi təmin etmək və ya başqalarının hüquqlarını qorumaq üçün yalnız qanuna uyğun olaraq icazə verilir.

Azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ 1948-ci il İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin 3-cü maddəsində əks olunur. 1966-cı il Mülki və Siyasi Hüquqldar haqqında Beynəlxalq Paktın 9-cu maddəsində, 1969-cu il İnsan Hüquqları haqqında Ümumamerika Konvensiyasının 7-ci maddəsində və 1981-ci il İnsan Hüquqları və Xalqların Hüquqları haqqında Afrika Xartiyasının 6-cı maddəsində də şəxsi toxunulmazlıq hüququndan bəhs olunur.

Şəxsi toxunulmazlıq hüququ 1950-ci il Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 5-ci maddəsinin birinci bəndində daha aydın şəkildə qeyd edilib. İnsan hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi şəxsi həyat terminin dəqiq və aydın anlayışını konkret olaraq heç vaxt vermir. Avropa insan hüquqları məhkəməsinin mövqeyinə görə bu tam anlayışı verilməsi mümkün olmayan əhatəli geniş termindir. İnsan hüquqları üzrə Avropa məhkəməsi bu kontekstdə birdən çox şikayətdə qeyd edir ki şəxsi həyat geniş termindir və onun hər hansı anlayışla tam əhatə etmək mümkün deyil.

Şəxsi həyat “özəl həyat” anlayışından daha geniş anlayışdır, hər bir fərdin müstəqil inkişaf etdiyi, formalaşdığı sahələri, digər şəxslərlə münasibətlərini, ətraf aləmlə ünsiyyətini əhatə edir. Avropa məhkəməsinin mövqeyinə görə səxsi həyata birmənalı anlayış verilmir və bu hər bir konkret işin araşdırılması ilə müəyyən olunur.

Şəxsi toxunulmaz hüququ həm də prinsip kimi irəli sürülür və bu prinsipə bütün hüquqi cəmiyyətlərdə hörmətlə yanaşılır. Belə ki, şəxs gündəlik yaşayış yeri barədə dövlətə və ya cəmiyyətə hesabat verməli deyil. O, evdə və ya başqa yerdə ola bilər və hesabat verməyə borclu deyil – bu, şəxsi və ya fiziki mənada azadlıqdır.

Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Hüquqi dövlətdə, cəmiyyətdə fərdi azadlıqlara nə qədər böyük önəm verilirsə, şəxsi toxunulmazlığa, fərdi məlumatların qorunmasına bir o qədər dəyər verilir. Hüququn dominant olduğu cəmiyyət və dövlətlərdə fərdin hüquqlarının qorunması hər şeydən üstün tutulmalıdır. Gürcüstanda da istər ali qanunda, istərsə də xüsusi qanunlarda şəxsi toxunulmazlıq hüququnun tələblərinə ciddi əməl edilir.

Gürcüstan Konstitusiyayası, şəxsi toxunulmazlıq hüququnu tanımaqla yanaşı qanunsuz müdaxilədən müdafiə etmək üçün sərt məhdudiyyətlər tətbiq edir. Gürcüstan Konstitusiyasına əsasən qanunla müəyyən edilən hallar istisna olmaqla, heç kəs şəxsin məlumatı olmadan izlənilə bilməz, video və ya foto çəkilişinə, səs yazısına və bu cür oxşar tipli hərəkətlərə məruz qoyula bilməz.

Avropa insan hüquqları məhkəməsinə edilən şikayətlərin birində məhkəmə fotoşəkillərin yayılması anlayışını genişləndirdi. Məhkəmə Georgi Nikolaşvili işində bildirdi ki şəxsin fotoşəkilləri ölkənin müxtəlif hissələrində polis bölmələrinin divarına vurulmuşdu və fotolar vurulan zaman şəxsin barəsində cinayət araşdırması aparılmırdı və ərizəçi adi şəxs hesab edildiyi üçün bu müdaxiləni qanuni məqsədlərlə əsaslandırmaq olmaz. Məhkəmə qeyd etdi ki şəxsi həyatın toxunulmazlıq hüququ pozulub.

Eyni ilə qanunvericiliyə əsasən hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən məlumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət təminat verir. Bu hüquq yalnız qanunla nəzərdə tutulan qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaq məksədi ilə məhdudlaşdırıla bilər.

Qanunla müəyyən edilən hallar istisna olmaqla, hər kəs onun haqqında toplanan məlumatlarla tanış ola bilər. Hər kəsin onun barəsində toplanan və həqiqəti əks etdirməyən, qanunun tələbləri pozulmaqla əldə edilən məlumatların düzəldilməsini və ya ləğv edilməsini tələb edə bilər.

Müəllif: Ayhan Həsənov

————–

პირადი ცხოვრება ხელშეუხებელია!

პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს საქართველოს კონსტიტუციაში ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების თავში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებელია. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში, საჭირო სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ან სხვისი უფლებების დასაცავად.

თავისუფლებისა და პიროვნების უსაფრთხოების უფლება მოცემულია 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე -3 მუხლში. ასევე ითვალისწინებს კონფიდენციალობის უფლებას 1966 წლის სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლით, ადამიანის უფლებათა შესახებ 1969 წლის ამერიკული კონვენციის მე -7 მუხლით და 1981 წლის ადამიანის უფლებათა და აფრიკის ხალხთა უფლებების ქარტიის მე -6 მუხლით განიხილება.

პირადი ცხოვრების უფლებაზე მეტი აქცენტი კეთდება 1950 წლის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველ პუნქტში. ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს არასდროს მოუცია პირადი ცხოვრების ტერმინის მკაფიო და მოკლე განმარტება. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს აზრით, ეს არის ფართო ტერმინი, რომლის სრული გაგებაც შეუძლებელია. ამ კონტექსტში, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ უამრავ საჩივარში აღნიშნა, რომ კონფიდენციალობა ფართო ტერმინია და მისი სრული მოცვა არ შეუძლებელია.

პირადი ცხოვრება უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე “პირადი ცხოვრების” კონცეფცია, იგი მოიცავს სფეროებს, სადაც თითოეული ადამიანი დამოუკიდებლად ვითარდება და ყალიბდება, მის ურთიერთობას სხვა ადამიანებთან, კომუნიკაციას მის გარშემო მყოფ სამყაროსთან. ევროპული სასამართლოს პოზიციის თანახმად, პირადი ცხოვრების ერთმნიშვნელოვანი განმარტება არ არსებობს და ამას თითოეული საქმის გამოძიება განსაზღვრავს.

კონფიდენციალობის უფლება ასევე პრინციპულია და მას იურიდიულ საზოგადოებაში ყველა პატივს სცემს. ამრიგად, ადამიანს არ უნდა მოუწოდოს სახელმწიფოს ან საზოგადოებას თავისი ყოველდღიური ცხოვრების შესახებ. მას შეუძლია, იყოს სახლში ან სხვაგან, და არ არის ვალდებული, მოახსენოს ყველას, თუ რას აკეთებდა ამ დროს. ეს არის თავისუფლება პირადი ან ფიზიკური გაგებით.

ყველას აქვს პირადი ცხოვრების უფლება. სახელმწიფოში რაც მეტია კანონის უზენაესობის ინდივიდუალური თავისუფლებების მნიშვნელობა, მით უფრო დიდია პირადი ხელშეუხებლობა და პირადი მონაცემების დაცვა. საზოგადოებებსა და სახელმწიფოებში, სადაც კანონის უზენაესობა დომინირებს, უპირატესობა ინდივიდუალური უფლებების დაცვას უნდა ჰქონდეს. საქართველოში პირადი ცხოვრების უფლების მოთხოვნები მკაცრად არის დაცული როგორც უზენაეს კანონში, ასევე – სპეციალურ კანონებში.

საქართველოს კონსტიტუცია, პირადი ცხოვრების უფლების აღიარებასთან ერთად, აწესებს მკაცრ შეზღუდვებს უკანონო ჩარევისგან დასაცავად. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, დაუშვებელია ვინმეს თვალთვალი, სურათისა და ვიდეოს გადაღება, აუდიოჩანაწერი ან სხვაგვარად დაექვემდებაროს მეთვალყურეობას პირის ნების გარეშე, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაგზავნილ ერთ-ერთ საჩივარში სასამართლომ გააფართოვა ფოტოს გავრცელების კონცეფცია. სასამართლომ გიორგი ნიკოლაშვილის საქმეზე დაადგინა, რომ პირის ფოტოსურათები გამოქვეყნებული იყო პოლიციის განყოფილებების კედლებზე ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილში და რომ ფოტოების გადაღების დროს სისხლის სამართლის საქმე არ აღძრულა და ჩარევა შეიძლება არ იყოს გამართლებული. სასამართლომ აღნიშნა, რომ დაირღვა პირადი ცხოვრების უფლება.

ამავდროულად, კანონმდებლობის თანახმად, სახელმწიფოში გარანტირებულია ყველას უფლება, დაიცვას წერილობითი ინფორმაციის, სატელეფონო საუბრების, ფოსტის, ტელეგრაფისა და კომუნიკაციის სხვა საშუალებებით გადაცემული ინფორმაციის კონფიდენციალობა. ეს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ კანონის შესაბამისად დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად ან სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების დროს სიმართლის გამოვლენის მიზნით.

გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, ყველას შეიძლება ჰქონდეს მის შესახებ შეგროვილი ინფორმაცია. ნებისმიერ მსურველს შეუძლია, მოითხოვოს მის შესახებ შეგროვებული იმ ინფორმაციის გასწორება ან წაშლა, რომელიც არ ასახავს სიმართლეს და მიიღება კანონის დარღვევით.

ავტორი აიჰან გასანოვი