Yəqin razılaşarsınız ki, uşaq vaxtı böyüməyi, işləməyi, evlənməyi və.s daha yaxşı xəyal edirdik. Ancaq günü gəldikdə bunların heç də xəyalımızdakı kimi olmadığını dərk edirik. Amma bəziləri var bunu vaxtından əvvəl dərk etməli olur.

Safareco rayonu Muğanlı kəndi sakini Pəri ev xanımıdır. O, öz hekayəsini bizə danışır.

13 yaşıma gəldikdə ailəm mənim böyüdüymə və evlənməli olduğuma qərar verdi. Həmin il yaşca mənnən 10 yaş böyük olan qohumuzla  nişanladnım. Mən özüm evlənmək istəmirdim amma etiraz da etmədim. Daha doğrusu edə bilmədim,çünki atamnan qorxurdum. Mənə elə gəlirdi ki, belə olmalı idi. Etiraz etməyə haqqım olduğunu düşünməmişdim. Amma indiki ağlım olsaydı razılşmazdım. O yaşlarda evlənmək deyəndə ağlıma  gəlinlik geyinmək, toy, niaşnalı olduğumuz vaxta hədiyyə olunan gözəl paltarlar, kosmetika gəlirdi. Elə bilirdim evləndikdən sonra da nişanlılıq vaxtındakı kimi mənə hədiyyələr alacaqlar, mənim  qayğıma qalıb mənə hörmət edəcklər.

Üç il nişanlı qaldıqdan sonra 16 yaşımda evlədim. Evləndikdən sonra yoldaşımın ailəsi ilə yaşayırdıq. Yeni ailəyə öyrəşmək  mənim üçün çox çətin oldu. Qohum olduğumuz üçün hər birini tanıyırdim. Amma evledikdən sonra sanki onlar başqa, tanımadığım insanlara çevrildilər. Mən onnuda onlarla söhbət etməyə utanırdım, onlar isə mənə kobud davranırdılar.  Onun ailəsi hər kiçik səhvimi üzümə vururdu, hamının yanında məni alçaldırdı. Onlar mən 40-50 yaşlı bir qadın kimi davranmağımı onun kimi qulluq etməyimi gözləyirdilər. Evləndiyim günün sabahkı günü mənə dedilər ki, get zirzəmidə heyvan qarnı var onu təmizlə, dedim ki iyrənirməm ona görə mənə vurdular. Yoldaşımın ailəsi ilə yemək yemək üçün süfrəyə oturduqda mənə icazə vermədilər. Bu mənə çox pis təsir etdi, nəticədə o mənim onlar mənim illərdir tanıdığım insanlar idi. Uşaqlıqdan həmişə bizə gəlib-gediblər bizə qardaşım gözündə görürdüm onu. Biz payızın son aylarında evləndik, soyuqlar başlamışdı.  Yatacaq otaqlarımız ayrı olsada evdə soba bir otaqda yanırdı, bütün ailə gününü orada keçirirdi. Onlar yeməyini yeyib, çaylarını  içdib otaqdan çıxdıqdan sonra mən yemək yeyə bilirdim. Bəzi günlər ümumiyyətlə ac qalırdım. Bundan başqa niyə belə oturdun, niyə güldün, danışdın, çay içərkən niyə səs çıxartdın, başını  niyə örtmürsən deyə məni sıxışdırırdılar. Bəzi sərt  qaydaları var idi: qısa (dizdən) ətək geyinmək ,  saqqız çeynəmək, günəbaxan tumları yemək, qonşu çağırdıqda cavab vermək olmaz və.s.

Baxmayaraq ki öz qohumumla evlənmişdim, digər qohumlarım  gəldikdə onlarla söhbət etməyimə belə düzgün əməlli icazə vermirdilər. Yoldaşım ata-anası rəhmətə getdiyi üçün ailədə qərarları onun böyük qardaşı qəbul edirdi.  Qaynımın bu qaydaları yetmirmiş kimi, onun yoldaşı da başqa çətinliklər yardırdı. Deməli bu qadın həmişə hər gələn qonağın yanında məni utandırmağa özünü yaxşı gəlin göstərməyə çalışırdı. Mənim utandırmaq üçün kiçik səhflərimi istifadə  edirdi məsələn qabı yuyarkən, qazan  yadınnan çıxıb və ya evi süpürərkən otağın küncündə qırıntı qalıb.  Bacımla telefonla danışmağımı belə dilinə dolayardı. Özünü elə aparırdı ki, guya bu həmişə oturmalı mən isə ona xidmət etməliyəm. Yeni gəlin kimi heç vaxt hörmət görmədim. Heç vaxt düşünmədilər ki, bunun yaşı azdır ona görə  bəzi səhvləri  ola bilər.

Bununla yanaşı yoldaşım da mənimlə yaxşı rəftar etmirdi. Kim nə desə onun sözünə inanırdı, başqalarının sözüylə məni vururdu. Ona bircə  dəfə “sənin arvadın döyüləsidir” deyildikdə səbəbini belə soruşmadan məni döyürdü. Yaşım az olduğu üçün bəzi yrməkləri bişirməyi bacarmırdım buna görə yoldaşım dəfələrlə məni  döyüb. Yoldaşıma bir neçə dəfə etiraz etdim. Mən  ona deyəndə ki ailən məni  sıxışdırır deyirdi ki, “istəmərisənsə çıx get bizim ailə belədir”. Ona elə gəlirdi ki, döyməklə hər şeyi həll edir. Elə bilirdi ki belə olmalıdır. Bir gün bütün bunlardan bezdim və qərar verdim ki,  artıq belə yaşamaq istəmirəm. Atamgilə getdim. Vəziyyətimi onlara izah etdim. Atam çox əsəbləşdi və hirsini anama vurmaqla soyutdu. Atamla danışdıqda  isə “biz qohumuq sənə görə düşmən ola bilmərik” “ağı da olsa yalamalısan” dedi. Ayrı yolum olmadığı üçün geri qayıtdım, başqa əlimnən heç nə gəlmirdi.Mənim üçün ən dözülməzi ilk uşağıma 6 aylıq hamiləykən qaynımın məni kəmərlə döyməsi idi. Məncə qaynımın məni döyməyə haqqı yox idi.

Artıq 15 ildir  evliyəm demək olarki həyatım həminki qayda davam edir. Bir ildir ki, özümüz ev tikmişik ayrı yaşayırıq yenədə mənim yediyimə, geydiyimə qarışırlar. Amma ayrılandan sonra sanki yoldaşım mənə o cür davrandığı üçün peşman olmuşdu, mənə hörməti də artdı. Öz etdiklərini ona danışdıqda deyir ki, söyləmə eşıtmək istməmirəm. Amma ailəsiylə yaşadıqda heç vaxt məni onlardan qorumurdu.

İndi  mənim iki qız böyüdürəm. Heç vaxt istəmərəm onları kiçik yaşda evlənməyə məcbur edim. Həmişə çalışıram analara səslənəm ki qız uşaqlarınızın böyümüsinə, təhsil  almasına imkan verin. Mən ailənin dəyərini, məsuliyyət almağı təxmini 18-19 yaşlarımda öyrəndim. Bəlkə o yaşlarda evlənsəydim bu qədər çətinlik çəkməzdim.

Mətndə anonimlik qorunub.

Tozu Gülmamedova

_______________

„შხამიც რომ იყოს, უნდა ჭამოო“ – ფარის ისტორია

ფარი 32 წლის დიასახლისია. იგი თავისი ცხოვრების შესახებ გვიამბობს:

„როცა 13 წლის ვიყავი, ოჯახმა გადაწყვიტა, რომ უკვე დიდი გოგო ვარ და ოჯახის შექმნის დროა. იმავე წელს დამნიშნეს ერთ-ერთ ნათესავ ბიჭზე, რომელიც ჩემზე 10 წლით უფროსი იყო. სიმართლე გითხრათ, უარი არ მითქვამს ამაზე. ჯერ ერთი, მამაჩემის მეშინოდა, მეორეც, მეგონა, რომ ასე იყო სწორი. არც მიფიქრია, რომ უარის თქმის უფლება მქონდა. 16 წლის ასაკში დავქორწინდით. ახლა ვხვდები, რომ უარი უნდა მეთქვა. იმ ასაკში ოჯახის შექმნა ასოცირებული იყო საქორწილო კაბასთან, კარგ ტანსაცმელთაბ და საჩუქრებთან, რომლებიც ნიშნობის პერიოდში მოჰქონდა ბიჭის მხარეს, და ქორწილთან. მეგონა, რომ როგორც ნიშნობის პერიოდში, ქორწილში პატივს მცემენ, მიფრთხლდებიან, ზრუნავენ, მთელი ცხოვრებაც ასე გაგრძელდებოდა.

ქორწინების შემდეგ ქმრის ოჯახთან ერთად ვცხოვრობდით. ძალიან რთული იყო ახალ გარემოსთან შეგუება. რადგან ნათესავები ვართ, ვიცნობდი მათ ოჯახს, მაზლთან და მულებთან ერთად ვარ გაზრდილი. მაგრამ, ქორწილის მეორე დღესვე, სულ სხვა რეალობა დამხვდა. ჯერ ერთი, მე მრცხენოდა, მერიდობოდა მათთან ურთიერთობა, ისინი კი ჩემთან უხეშად იქცეოდნენ. თითქოს რაღაც დიდი მოლოდინი ჰქონდათ ჩემგან. მგონი, ისინი ელოდებოდნენ, 40 წლის ქალივით გამეკეთებინა სახლის ყველა საქმე. ქორწილის მეორე დღეს მითხრეს, სარდაფში ცხვარის ფაშვი არის გასასუფთაველიო. ისედაც მძიმე დღე მქონდა-მეთქი, უარი ვუთხარი. მცემეს ამის გამო. ერთხელ სუფრა გავშალე. ყველა დაჯდა, ქმრის ძმამ არაო, შენ ჩვენთან სუფრასთან ვერ დაჯდებიო. შოკში ჩავვარდი, ისინი არიან ჩემი ოჯახი, ერთად ვართ გაზრდილები და ჩემი ცხოვრება ამ სახლში უნდა გავატარო. რას ნიშნავს, რომ მათთან სუფრასთან ვერ დავჯდები?

დავთანხმდი. ჩვენ შემოდგომის ბოლო თვეებში დავქორწინდით. ზამთარი ახლოვდებოდა. როგორც წესი, ღუმელი ერთ ოთახში გვქონდა. მთელ დღეს ერთად ვატარებდით ოჯახთან, საძინებელი კი ცალკე იყო. ვინაიდან  მათთან ვერ ვჯდებოდი სუფრასთან, იძულებული ვიყავი, დავლოდებოდი, როდის დაამთავრებდნენ ჭამას, სმას და როდის გავიდოდნენ ოთახიდან. ამას გარდა, საშინელი კანონები დამიწესეს: უნდა ჩამეცვა გრძელი კაბა, თავშალიც უნდა დამეხურა, ხმამაღლა სიცილის, საუბრის უფლება არ მქონდა. ასევე, მეზობელთან გასვლა მათთან საუბარიც აკრძალული მქონდა. თუ ისინი ჩვენს ეზოში შემოვიდოდნენ და დაგვიძახებდნენ, არ უნდა მეპასუხა საერთოდ. რამდენჯერმე საყვედურიც მივიღე ჩაის დალევის დროს ხმაურზე, კევის და მზესუმზირის ჭამაზეც.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს ოჯახიც ჩემი ნათესავი იყო, სხვა ნათესავებთან ურთიერთობაც შემიზღუდეს. რადგან ჩემი ქმარი ობოლი იყო, ოჯახში გადაწყვდელებებს მისი უფროსი ძმა იღებდა. უფროსი ძმის მკაცრ წესებს ემატებოდა მისი ცოლის წესებიც. ის სულ ცდლობდა, სტუმრის, უცხო ხალხის წინაშე ჩემს შერცხვენას და დამცირებას. ამისთვის იყენებდა ჩემს  პატარა შეცდომებს. დავუშვათ, ჭურჭლის რეცხვისას ქვაბი დამავიწყდა ან ოთახის მოგვისას პატარა ნაგავი დამრჩა კუთხეში. დასთან მობილურით საუბარიც კი პრობლემად გადამექცა. ის ისე იქცეოდა, თითქოს რადგან ჩემზე უფროსი იყო, მე უნდა მოვმსახურებოდი მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში. როგორც ახალ რძალს, არასოდეს მიწევდა ანგარიშს, არ უნდოდა იმის გაგება, რომ პატარა ვარ და რაღაცები შეიძლება შემეშალოს ან არასრულად გავაკეთო.

საინტერესო ის იყო, რომ ქმარიც არასოდეს მექცეოდა კარგად. ვიღაცა თუ მას ეტყოდა, შენი ცოლი დამნაშევეა და უნდა სცემოო, ეგრევე მცემდა. გამომდინარე იქიდან, რომ ასაკით პატარა ვიყავი, ზოგჯერ საჭმელი გემრიელი არ გამომდიოდა. ამის გამო რამდენიმეჯერ მცემა. ქმარს რამდენჯერმე დავპირისპირდი. ის კი მეუბნებოდა, თუ არ მოგწონს, კარი ღიაა და შეგიძლია წახვიდეო. ერთხელ გადავწყვიტე, რომ ასე ვეღარ გავაგრძელებდი და მამის სახლში დავბრუნდი. მამა საშინლად გამიბრაზდა, დედაჩემს სცემა, შენი შვილი რატომ დაბრუნდაო. მე კი მითხრა, ჩვენ ნათესავები ვართ შენ გამო მტრები ვერ გავხდებით, ასე რომ, შხამიც რომ იყოს, უნდა ჭამოო. დავბრუნდი, რა თქმა უნდა, – სხვა რას ვიზამდი. ჩემთვის მიუღებელი იყო, როდესაც 6 თვის ორსული ქმრის ძმამ ქამრით სასტიკად მცემა. მე მგონი ქმრის ძმას ამის უფლება არ უნდა ჰქონდეს.

უკვე 16 წელია, დაოჯახებულები ვართ, მაგრამ  ჩემი ცხოვრება იგივე  სტილით გრძელდება. ერთი წელია, რაც ჩვენი სახლი ავაშენეთ და ცალკე ვცხოვრობთ, მაგრამ ქმრის ოჯახი მაინც ერევა ჩვენი ცხოვრებაში. თუმცა, ჩემი ქმრის ქცევები ნელ-ნელა იცვლება თითქოს ნანობს თავისი საქციელს და მგონი უფრო მეტ პატივს მცემს. როცა წარსულს ვახსენებ და ვსაყვედურობ არ მინდა ამის მოსმენაო. მე მეგონა, რომ ოჯახი ასე იქმნებოდაო. წინა თაობისაგან ჩვენ ასე გვისწავლიაო.

ახლა მე მყავს ორი გოგო. არასოდეს არ დავუშვებ, რომ ჩემი გოგონებმა იგივე  გაიარონ. მე დედებს სულ ვეუბნები, გაუშვით-მეთქი თქვენი გოგოები, ჯერ გაიზარდნონ, განათლება მიიღონ. მე პასუხისმგებლობის აღება და ოჯახის არსი გავიგე 18-19 წლისამ. იმ ასაკში რომ შემექმნა ოჯახი, ალბათ ასე რთული არ იქნებოდა ჩემი ცხოვრება“.

რესპონდენტის ანონიმურობის დაცვის მიზნით, ტექსტში მისი სახელი შეცვლილია.

ავტორი: თოზუ გულმამედოვა