Erkən evlilik məsələlərinə qarşı o qədər həssasam ki, artıq rasional şəkildə fikirləşə və müzakirə də edə bilmirəm.
Başlanğıcda rasional bir səbəbi var idi. Mediyada gender bərabərliyini ışıqlandırılması haqqında trening keçmişdik. Erkın evlilik, qadına qarşı zorakılıq, qadının siyasətdə iştirakı və bu kimi mövzularda küçə sorğularının aparılması haqqında. Misal balans necə qorunmalıdır vəs. Bundan sonra bir çox zorakılıq qurbanı qadın gördüm və məndə həmrəylik elan etdim. Buna görə də istəyirəm ki, heç olmasa biraz da olsa qadınların vəziyyətini yüngülləşdirməyə köməkçi olum.
Stabil şəkildə inkişaf edə bilmirik, bir az diqqətdən qaçan kimi elə həmin an problem partlayışı baş verir. Bu istər erkən evlilik istər qadına qarşı zorakılıq olsun. Qaldı ki, qadınların siyasətdəki fəallıqlarına, hakim partiyanın bələdiyydəki yüksək səviyyəli heç bir görüşündə qadınların iştirak etməməsi ayıbdır. Diqqət yetirsəniz kənd yığıncağında bir qadın belə görə bilməzsiniz. Sevindirici haldır ki, artıq buna nail olduq ki, bir necə yerlərdə qadınları görə bilirik, ancaq daha çox passiv fazada, onlar sadəcə göstəriş üçün çıxarılmış qadınlardır. Qərarlar qadın perspektivindən ayırılıb, heç bir kənd nümayyəndəsi və ya bələdiyyə majoritarı qadın deyil. Bunun üstünə birdə stereotiplərlə formalaşmış ətraf mühit, dil barieri, qapalı ətraf mühit gəlir, bunaların hər biri isə qadınların vəziyyətini ağırlaşdırır.
Əsasən evdarlıqda vacib güc sərf edirlər, ancaq bu sahədə qazandıqları xeyiri nə dərəcədə idarə edirlər bu sual işarəsi altındadır. Əksərən mənə qızları perspektiv olmadığına görə ərə verdiklərini deyirlər, bu təəsüflər olsun ki, yalnış düşüncədir. Əksər hallarda bu belə deyil. Hər zaman deyirəm ki, peşə təhsili lazımdır. Bu bağlı mühitdə, Tbilisidə təhsil almağa nə qədər imkanda olsa, hətta oğlanları belə buraxmırlar.
Yadımdadır 2007-ci ildə Resurs Mərkəzindən məlumat tələb etdiyimizdə, məlum olmuşdu ki, cəmi 2-3 qız təhsilini davam etdirirdi, əlbəttə ki, bu gün vəziyyət dəyişib. Ancaq problem məlumatlandırılma sahəsindədir, məktəblər bu növ hadisələrdə məlumatı Resurs Mərkəzinə ötürmürlər. Sosial agentlər düzgün çalışmırlar, polis zamanında hərəkətə keçmir və s. Qızın az yaşda evlənməsi ilə bağlı məlumat mənbəyi yoxdur buna görə də uğur haqqında danışmaq üçün çox tezdi.
Bəli görürəm ancaq kiçik adımlarla gedirik. Böyük güclə qısa zaman üçün erkən evlilik halları dayandırılır, biraz diqqət başqa mövzuya yönlənən kimi birdə problemlər partlayışı olur, uzun müddətli strategiya, sistematik yanaşma mövcud deyil və sadəcə yerli, şəxsi hadisələr zamanı reaksiya göstəririk. Reaksiya göstərən pedaqoqun yenə haradasa ümidi itir çünki, bir fərq görə bilmir. Hər zaman ağlıma 12-ci sinif şagirdi məktəbin həyətində qaçırılan qız gəlir. Polis o məsələdə ağsaqqallar bir araya gəlib qərar verincəyədək reaksiya bildirməmişdi. O qız təhsilini davam etdirmək istəyirdi, dövlət dilini yaxşı bilirdi, yadımdadır qaçırılandan sonra danışmışdıq və mənə o qaçıran şəxs təhsilini davam etdirməyində dəstək olacağını söz veridyini demişdi, ancaq bu belə olmadı. Belə hadisələr zamanı reaksiya göstərən pedaqoqlarında ümidi itir və bu hadisələrin görən digər qızlarında həmçinin. Bu məsələlər zamanı ən çox bu gün bu olmasa sabah başqası qaçıracaqdı deyillər yaxşısı budur bu gündə “yiyəsinə” tapşıraq deyilir. İçimdə qalan elə məhz budur.
Hər biz sahədə çalışmalar lazımdır. Ancaq mən daha çox qadınların siyasi qərarların verilməsində iştirakının altından xətt çəkirəm.
Bu problemlər hər kəsi eyni dərəcədə narahat edir, ancaq keyfiyyət fəqlidir, bəzi etnik nümayəndələrdə bu daha böyük çətinlik təşkil edir, çünki mövcüd bariyerlər var, buna dil və digərləri daxildir.
ინტერვიუ ნონა სამხარაძესთან, მარნეულში გენდერის სპეციალისტთან და სამოქალაქო აქტივისტთან
რამდენი წელია, რაც ჩართული ხართ გენდერულ თანასწორობასთან და ქალთა უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებთან მუშაობაში?
თავიდან საერთოდ არ გვესმოდა, რა იყო გენდერული თანასწორობა, რა საკითხები აწუხებდათ ქალებს, ან საერთოდ, რატომ აწუხებდათ. მეც ვიყავი პატრიარქატული აზროვნების გამტარებელი, მაგალითად, ვდარდობდი, რომ მამას ოთხი გოგო ჰყავდა და ე.წ. „გვარის გამგრძელებელი“ ბიჭი არ ჰყავდა, ჩემს ოჯახშიც იყო ადრეულ ასაკში ქორწინების შემთხვევა, მამა მიგვაჩნდა ოჯახის თავად, მას სულ ეუბნებოდა ხოლმე დედა, შენ ხარ დედამიწის ღერძი, რომლის გარშემოც ვბრუნავთ ჩვენო და ა.შ, ძალიან კომფორტულად ვგრძნობდით თავს. იმ პერიოდში, მარნეულის ტელევიზიაში ორენოვან საინფორმაციო გამოშვებაში პროდიუსერად მუშაობა დავიწყე. ახლა მეცინება, პროდიუსერი ძალიან ხმამაღლა ჟღერს, ყველაფერს სულ რამდენიმე ადამიანი ვაკეთებდით, ინტერპრესნიუსი ეუთოს დახმარებით გვეხმარებოდა და მუდმივად წვრთნაში ვიყავით. ერთ-ერთი თემა იყო გენდერი და ადრეულ ასაკში ქორწინება და ამ თემაზე სიუჟეტის მომზადება დაგვავალეს. მახსოვს, ეს იმდენად ახალი თემა იყო, მასზე არავინ არ წერდა და საუბრობდა. მეც, ადრეულ ასაკში ქორწინებაში ვერაფერ პრობლემას ვერ ვხედავდი, თუმცა, აზროვნება ნელ-ნელა შემეცვალა. ქალის უფლებებით ჩემი დაინტერესება აქიდან დაიწყო და პირველი შეხება ამ თემასთან სწორედ ადრეულ ასაკში ქორწინებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე მქონდა. ამიტომ, დღეს ამ თემის მიმართ განსაკუთრებულად მგრძნობიარე და უკომპრომისო ვარ.
მერე იყო დიდი სტიმული, რომ სახალხო დამცველისა და გაეროს მოსახლეობის ფონდის დაჯილდოებულთა სიაში მოვხვდი ჟურნალისტი, რომელიც ქალების თემატიკაზე ვმუშაობდი, – ამან უზარმაზარი ენერგია მომცა. 2010 წელს მოვიძიე „ღია საზოგადოება-საქართველოს“ სასწავლო გრანტი და თსუ-ში გენდერის კვლევების მიმართულებით სწავლა დავიწყე. 2011 წელს დავიწყე ერთ-ერთ მსხვილ პროგრამაში, მერსი ქორის „კავკასიის ალიანსების პროგრამა“ მუშაობა, რომელიც ქვეყნის მასშტაბით მუშაობს. მისთვის, ქალების ეკონომიკური გაძლიერება საბაზრო სისტემების განვითარებაში ერთ-ერთი პრიორიტეტია. პარალელურად, მოხალისეობრივად მე და ჩემს კოლეგას ოლგა ენდელაძეს რადიო „მარნეულში“ მიგვყავს გადაცემა „ქალის აზრი“. ჩვენს რეგიონში სულ რამდენიმე აქტიური ქალია, პოლიტიკა და პოლიტიკური გადაწყვეტილებები დაცლილია ქალების მონაწილეობისგან, ბევრი საჯარო სივრცე მხოლოდ კაცებს უკავიათ და ამ კაცებით დომინირებულ სივრცეებში ვცხოვრობთ. მეორე მხრივ, ხშირად ამბობენ ხოლმე : „ქალებს არ უნდათ“, „აბა სად არიან ქალები“ და ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ ქალები აქ არიან და თქვენი ბრალია, თუ ამ სივრცეებში ისენი ვერ ხვდებიან.
ამავე დროს, კავშირი მაქვს საინიციატივო ჯგუფებთან, თუ სოფლად მცხოვრებ ქალებთან, ვცდილობთ ერთობლივი ძალებით შევაჩეროთ ადრეულ ასაკში ქორწინებები, გავაძლიეროთ ქალები, რომ ებრძოლონ მათზე განხორციელებულ ძალადობას, დავარწმუნოთ მათ ძალებში, რომ ბიზნესი და მეწარმეობა მოსინჯონ.
იმდენად ემოციური ვარ ადრეულ ასაკში ქორწინებებსა და ძალადობის ფაქტების მიმართ, რომ უკვე რაციონალურად მსჯელობა მიჭირს…
რა იყო მიზეზი, იმისა რომ გახდით ქალთა უფლებადამცველი?
თავიდან იყო ძალიან ისეთი, რაციონალური მიზეზი, – გავიარეთ ტრეინინგი მედიაში, როგორ უნდა გააშუქო გენდერული საკითხები: ადრეულ ასაკში ქორწინება, ქალებზე ძალადობა, ქალების პოლიტიკური მონაწილეობა, ქუჩის გამოკითხვებში როგორ უნდა დაიცვა ქალის და კაცის ბალანსი და ა.შ. ამის შემდეგ, როცა უამრავი ქალი ვნახე მსხვერპლი, მე, როგორც ქალი, გავხდი სოლიდარული და მინდა, თითოეულ ქალს ოდნავ მაინც შევუმსუბუქო ის მდგომარეობა, რაც იმის გამო აქვთ, რომ ქალები არიან.
რა მდგომარეობაა რეგიონში გენდერული თანასწორობის და ქალთა უფლებების საკითხებთან დაკავშირებით?
სტაბილურად ვერ ვვითარდებით, ოდნავ ყურადღება მოდუნდება თუ არა, ისევ იფეთქებს ხოლმე პრობლემები, იქნება ეს ადრეულ ასაკში ქორწინებები, თუ ძალადობა. რაც შეეხება ქალების პოლიტიკური მონაწილეობას საკრებულოში: სირცხვილია, რომ არც ერთი ქალი არაა აქ. მმართველი პარტიის მაღალი დონის შეხვედრებს რომ გადაავლოთ თვალი, ვერც ერთ ქალს ნახავთ. სოფლად შეკრებების დროს, მივაღწიეთ იმას, რომ ქალებს ვხედავთ, თუმცა პასიურ და არა – აქტიურ როლში, – საჩვენებლად გამოყვანილ ქალებს. გადაწყვეტილებები დაცლილია ქალების პერსპექტივით, არც ერთი სოფლის რწმუნებული თუ თემის მაჟორიტარი არ გვყავს ქალი. ამას ემატება სტერეოტიპებით გაჯერებული გარემო, ენობრივი ბარიერი, ჩაკეტილი სივრცეები, რაც ქალების მდგომარეობას უფრო ამძიმებს.
რითი არიან ქალები დაკავებულნი რეგიონში?
შინამეურნეობებში მნიშვნელოვან შრომით ძალას წარმოადგენენ, თუმცა, აქედან მიღებულ შემოსავალს რამდენად აკონტროლებენ, ეს უკვე მეორე საკითხია. ხშირად უთქვამთ ჩემთვის, რომ პერსპექტივის არქონის გამო ათხოვებენ გოგოებს. სამწუხაროდ, მცდარი შეხედულებაა, რომ გათხოვება გამოსავალია, ხშირ შემთხვევაში, ეს ასე არ არის. სულ ვამბობ, პროფესიული სასწავლებლები გვჭირდება, ამ ჩაკეტილ სივრცეში რაც არ უნდა შესაძლებლობა არსებობდეს, – ბიჭებსაც, მაგრამ უფრო გოგოებს, ვერ უშვებენ სასწავლებლად თბილისში.
რა ხდებოდა წლების მანძილზე და ახლა როგორი მდგომარეობაა ადრეული ქორწინების საკითხებთან დაკავშირებით რეგიონში?
მახსოვს, 2007 წელს, როცა რესურს ცენტრისგან გამოვითხოვდით ხოლმე ინფორმაციას, სულ 2-3 გოგო აგრძელებდა სწავლას. რა თქმა უნდა, დღეს სიტუაცია შეიცვალა, თუმცა, კვლავ პრობლემა გვაქვს შეტყობინების მხრივ, – სკოლები ფაქტების შესახებ არ ატყობინებენ რესურს ცენტრს, არ მუშაობს სოციალური მუშაკების სამსახური, პოლიცია სწრაფად ვერ რეაგირებს და ა.შ. შემტყობინებელი, რომ გოგონამ სწავლა მიატოვა, არავინაა, ამიტომ რაიმე წარმატებაზე საუბარი ნაადრევია.
გასულ წლებს და მიმდინარე დროს რთმანეთს თუ შევადარებთ, ხედავთ თუ არა განსხვავებებს?
კი ვხედავ, მაგრამ კუს ნაბიჯებით მივდივართ, ძალიან დიდი ძალისხმევა იდება, რომ დროებით შეჩერდეს ხოლმე ადრეულ ასაკში ქორწინებები, მოვადუნებთ ყურადღებას და ისევ იფეთქებს ხოლმე, არ გვაქვს გრძელვადიენი სტრატეგია, სისტემური მიდგომა და მხოლოდ ლოკალურად, კერძო შემთხვევებზე ვრეაგირებთ, ამა თუ იმ პედაგოგის დამსახურებით, რომლებსაც იმედი უცრუვდებათ ხოლმე, რომ მაინც არაფერი იცვლება. სულ მახსენდება ერთი ამბავი: მე-12 კლასელი გოგონა სკოლის ეზოდან რომ მოიტაცეს და არ/ვერ იპოვა პოლიციამ, სანამ თემის უხუცესები არ შეთანხმდნენ მშობლებთან და გოგო არ დაითანხმეს, ეთქვა, რომ მისი სურვილით გაყვა. ამ გოგოს სწავლის გაგრძელება უნდოდა, სახელმწიფო ენას არაჩვეულებრივად ფლობდა. მახსოვს, გატაცების შემდეგ როცა ვესაუბრე, მითხრა, რომ გამტაცებლისგან/ქმრისგან მიიღო დაპირება, რომ ისწავლიდა და დარჩა იმიტომ, რომ ეს თუ არა, ხვალ სხვა მაინც მოიტაცებდა, აი, ეს განცდა კვლავ რჩება გოგონებში, – ეს თუ არა, სხვა მაინც მოიტაცებს და ჯობია, “პატრონს“ ჩაბარდნენ. რა თქმა უნდა, ამ გოგოს სწავლა არ გაუგრძელებია, სამწუხაროდ. ამ ამბის შემტყობინებელი მასწავლებელი კი იმედგაცრუებულია, რომ ვერ უშველა ამ გოგოს, ამბობს, რომ რა აზრი აქვს გაუთავებელ პოლიციის განყოფილებებში სიარულს, როცა შედეგს ვერ ნახულობ და სხვა გოგოებსაც იმედი ეკარგებათ, რომ მათ სახელმწიფო დაიცავს.
საინტერესოა, თუ დაკვირვებიხართ აქტივიზმის მიერ გამოწვეულ ცვლილებებს თქვენი საქმიანობის მანძილზე, და თქვენი აზრით, რა მიმართულებითაა ყველაზე მეტი სამუშაო დღევანდელ მოცემულობაში?
ყველა მიმართულებით არის სამუშაო, მე გამოვყოფდი ქალების პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის გაზრდას.
არის თუ არა აზრობრივი და პრაქტიკული განსხვავებები რეგიონში მცხოვრებ ეთნოსებს შორის გენდერული თანასწორობის საკითხებთან დაკავშირებით?
ეს პრობლემები ყველას თანაბრად აწუხებს, მაგრამ ხარისხებია განსხვავებული, ზოგ ეთნოსს უფრო მძაფრად, რადგან დამატებითი ბარიერებია, ენობრივი თუ სხვა.
დღევანდელის საფუძველზე, როგორი პროგნოზი გაქვთ მომავლისთვის?
პასუხისმგებლობები უნდა აიღოს ადგილობრივმა თვითმმართველობამ, უნდა გათვალოს შედეგი დროში, აი, ამ დროისთვის ამ შედეგის მიღწევას ვგეგმავთ. კი არსებობს სამოქმედო გეგმები და ვნახოთ რას იზამენ, თუმცა დღესდღეობით, გენდერულ თანასწორობასთან მიმართული საქმიანობები სამოქალაქო აქტივიზმს ვერ გასცდა.
შალალა ამირჯანოვა
