Müəllif Nia Xacapuridze

İnsan Papillomavirusu (HPV) intim əlaqə daxil olmaqla təmas yolu ilə ötürülən bir virusdur – cinsi yolla, yəni bakteriya deyil, göbələk deyil, parazit deyil, virusdur.

İki şeyə səbəb ola bilər: ziyillər və xərçəng.

Bir çox virus kimi, bir çox növə malikdir (müvafiq olaraq nömrələnmiş 150-dən çox).

Bəziləri ümumiyyətlə dəri ziyillərinə, bəziləri qabarıq, bəziləri düz, bəziləri anogenital (yəni anus və cinsiyyət orqanları ətrafında), bəziləri hətta xərçəngə səbəb olur.

Əksər hallarda, virus 2 il ərzində toxunulmazlıq yolu ilə bədənə daxil olur – xaric edilərək buraxılır, xüsusən də gənc, sağlam bir bədəndə (və əksər insanlar da həyatı boyu bir və ya neçə növünün keçməsi qaçılmaz bir haldır).

Əksər hallarda, yoluxduqdan sonra virus qalır, hüceyrələrdə yaşayır və hərəkətsizdir. Məsələn, əhval-ruhiyyəsi yaxşıdırsa və imunitet zəifləyirsə, oyanaraq simptomlar göstərməyə başlaya bilər.

Dediyimiz kimi bir çox papillomavirus növü var. Məsələn, 1 və 2 tipləri ümumi ziyillərə səbəb olur – xəstənin nə qədər narahat olduğuna görə müalicə olunur. Nəticə olaraq bu kimi tıhlükəsiz növlərini müzkairə etmirik.

Ən əsası xərçəngə səbəb olan növlərdir. Bunlar: 16, 18, 31, 33, 35, 45 və başqaları. Ümumiyyətlə, servikal və anal xərçənglərin 90% -i papillomavirus səbəb olur. Xüsusilə, 16 və 18 tipləri xərçəng hadisələrinin 705-nə səbəb olur.

Növbəti yerlərdə xərçəgə yol aça bilər: uşaqlıq boyunda anusda, vaginada, penisdə, qısacası virusun yaşadığı yerlərdə.

Virus riski yüksək olan qadınların 10%-i uşaqlıq boynunda xroniki bir infeksiya inkişaf edir ki, bu da degenerasiya və xərçəngə səbəb ola bilər. Uşaqlıq boyu xərçəngi qadınlarda ən çox görülən üçüncü xərçəngdir.

Papillomavirus dəri ilə təmasda yayıldığı üçün prezervativ istifadə edərək özünüzü tamamilə qoruya bilməzsiniz. Virus oral və anal cinsi əlaqədə və demək olar ki, bütün cinslərdə ötürülür.

Papillom ikinci hissə

Qeyd edək ki, bir çox virus növü var və hər biri özünü başqa cür biruzə verir. Bu səbəbdən qulaqda və ya budda siğillərin olması, yaxın 3 ayda uşaqlıq xərçəngi ola biləcəyiniz demək deyil. Siğilə nə istəyirsən edin, tibb artıq təhlükəli növlərdən qorumağın iki yolunu tapdı:

– Uşaqlıq ağzının zədələnmənin erkən aşkarlanması (skrininq deyilən)

– Papilloma virusuna qarşı peyvənd.

Semptomlara gəldikdə isə: Semptomlar tamamilə zərərsiz zədələnmə zamanı görülən simtomla eynidir. Bu səbəbdən uşaqlıq boynu xərçənginin erkən əlamətlərini axtarmırıqsa belə, yoluxmadan əvvəl ehtiyatlı olmalıyıq.

Skrininq

Skrininq ümumi bir termindir və xəstəliklərin mümkün qədər erkən, asan müailəcə olunan etapda   aşkarlanması və  aşkarlamaq deməkdir.

Uşaqlıq boyunu xərçəng skrininqi Papanikolai adlı bir alim tərəfindən icad edilmişdir. Bu, əslində uşaqlıq boğazından götürülmüş nümunədir, lakin dərindir.

Həkim güzgü qoyur, uşaqlıq boynuna kiçik bir fırça daxil edir və zədələnmə əlamətlərinin olub olmadığını görmək üçün mikroskop altında fırçadakı hüceyrələri araşdırır.

Mikroskopda virus şübhəsiz görünmür, dəyişdirilmiş hüceyrələr görünür, bu səbəbdən də burada papillomavirusun yaratdığı zərərin ola biləcəyindən şübhələnir.

Pap testi 21 yaşında başlayır. Bir insan 12 yaşında cinsi əlaqəyə girmiş olsa belə, 21 yaşından əvvəl pap testi edilmir. Bəzi ölkələrdə başlanğıc yaşı 25 yaşdır.

Cavab normadırsa, test üç ildən bir təkrarlanır. Əgər norma deyilsə, həkiminiz təkrarlanmanın nə qədər vaxt aparacağını və əlavə müayinəyə ehtiyac olub olmadığını izah edəcəkdir (məsələn, həqiqətən papillomavirus olub olmadığını və uşaqlıq boğazında hansı növü və dəqiq olaraq necə zədələnmə olduğunu təyin etmək üçün).

Yaxşı xəbər odur ki, kiçik zədələnmə olduğu təqdirdə, gənc yaşda bədənin özünü həll etməsi və sonrakı tədqiqatlarda hər şeyin qaydasına düşməsi ehtimalı olduqca yüksəkdir.

30 yaşından sonra ümumiyyətlə pap testə başqa test əlavə olunur – #HPV testi. Yəni zərər görüb-görmədiklərini görmək üçün hüceyrələrə baxırlar və üstəlik, papillomavirusun aşkarlanması üçün bir tədqiqat aparılır. Bu 30 yaşından əvvəl tövsiyə edilmir. Hər şey qaydasındadır cavabında test 5 ildə bir dəfə təkrarlanır. Bir şey səhv olarsa, həkim nə vaxt təkrarlanacağına və daha nəyə ehtiyac olduğuna qərar verir.

Skrininq 65 yaşa qədər davam edir. Bundan sonra həkimlə razılaşdıraraq davam etdirib dayandırmayacağınıza qərar verirsiniz (əlbəttə ki, son cavablar normal idisə).

Bu skrininq nəticəsində uşaqlıq boğazı xərçəngi riski 92 % azalır .

Pap testindən 48 saat əvvəl vajinaya heç bir şey daxil etmək olmaz. Penis, tampon, jel, krem, şam, kontraseptiv vasitə daxil etmək olmaz. Düzgün cavabı almaq istəyirsinizsə bu müddət ərzində səbr edin.

Papiloma  virusa qarşı 3 növ peyvənd mövcuddur:

Qardasil – hansında ki, 4 növ papiloma vurusdan qoruyur bunlar:16, 18 , 6 და 11 (dediyimiz kimi 16 və 18 ən təhlükəli növləridir, ancaq 6 və 11 – Genital ziğillərə səbəb olur və cinsi yolla da ötürülür);

Qardasil 9 – hansı ki, növbəti növlərindən qoruyur bunlar: 16, 18, 6, 11 + elcədə yüksək risk daşıyan 31, 33, 52, 54 və 58 (cəmdə 9 növündəın qoruyur). Tservariks  – 16 və 18 növlərindən qoruyur.

Gördüyümüz kimi, üçüncüsü də 16 və 18 növlərindən (xərçəng hadisələrinin% 70-nə səbəb olan) və digər təhlükəli olanlardan qoruyur. Əlbətdə peyvənd, hələ insanlara keçməmiş növlərdən qoruyur. Buna görə cinsi əlaqədən əvvəl aşılanmaq daha yaxşıdır.

Məlum olduğu kimi, peyvənd nə qədər erkən edilsə/vurulsa, o qədər təsirli olur və təsir o qədər uzun müddət davam edir. Buna görə həm oğlanlarda həm də qızlarda tövsiyə olunan yaş 11-12 yaşdır. Birinci peyvənd, digəri isə 6 ay sonra vurulur. Məsələn, imunnitet zəifdirsə, 9 yaşından başlaya bilər. 15 yaşdan sonra edilərsə – eyni təsir üçün artıq üç dozaya ehtiyac var.

Cinsi əlaqədən sonra edə bilərsinizmi? – Bu mümkündür. Hansı növə sahib olsanız da, ondan artıq qoruna bilməyəcəksiniz ancaq hələ sizə keçməyən növündər qorunacaqsınız (16 və 18 növ üçün əvvəlcədən aşılansanız daha yaxşı olar).

Ümumiyyətlə 27 yaşından əvvəl bu peyvəndin vurulması ən yaxşısı sayılır və hamı üçün tövsiyə olunur.

Bununla birlikdə, peyvəndin istifadəsinə 45 yaşa qədər icazə verilir. Bu vəziyyətdə həkim və xəstə bir yerdə qərar verirlər, peyvəndin bu yaşda bədəninə hansı fayda gətirəcəyini və əgər gətirəcəksə – bəli, mümkündür.

Peyvənd vurulduqdan sonra düşünmıyin ki, heç bir növü sizə keçməyəcək və pap testı ehtiyacınız yoxdu. Peyvənd maksimum 9 növündən qoruya bilər sizi və qeyd etdiyimiz kimi daha onlarla növü var. Müvafiq olaraq peyvəndən sonra pap testdə öz sıxlığı ilə keçirilir. Ancaq artıq bilirsiniz ki, ən təhlükəli növlərindən qorunursuz.

Bu peyvəndin ABŞ-da istifadə nəticələri:

• Yeniyetmələrdə bu növə yoluxma – 86% azalıb.
• Gənc qadınalrda eyni ilə 71% azalıb;
• Peyvənd vurulmuş qadınalrda uşaqlıq boyu xərcənginə youlxma sıxlığı – 40%-azalıb.

Yan təsirlər? Enjeksiyon yerində lokal reaksiya (qızartı, ağrı), ürəkbulanma, baş ağrısı, peyvənd edildikdə özündən getmə  (yeniyetmələrin hır birində bütün peyvəndlərin bu “yan təsiri” olduğuna diqqət yetirin).

---

პაპილომავირუსი

ავტორი ნია ხაჭაპურიძე

ადამიანის პაპილომავირუსი (Human Papillomavirus – HPV) არის ვირუსი, რომელიც გადადის კონტაქტის გზით, მათ შორის ინტიმური კონტაქტით – სქესობრივად, ანუ არა ბაქტერია, არა სოკო, არა პარაზიტი, არამედ ვირუსია.

მას ორი რამის გამოწვევა შეუძლია: მეჭეჭების და კიბოსი.

როგორც ბევრ ვირუსს, მასაც აქვს საკმაოდ ბევრი ტიპი (150-ზე მეტი, შესაბამისად დანომრილი).

აქედან ზოგი ჩვეულებრივ, კანის მეჭეჭებს იწვევს, ზოგი ამობურცულს, ზოგი ბრტყელს, ზოგი ანოგენიტალურს (ანუ ანუსის და გენიტალიების მიდამოში), ზოგი კიდევ – კიბოს.

შემთხვევათა უმრავლესობაში, ორგანიზმში მოხვედრილ ვირუსს იმუნიტეტი აგვარებს სადღაც 2 წელში – გარეთ გამოდევნის და მორჩა, განსაკუთრებით ახალგაზრდა, ჯანმრთელ ორგანიზმში (და ადამიანების უმრავლესობას, ცხოვრებაში ერთი ან რამდენიმე ტიპი აუცილებლად გადაედება საიდანმე).

შემთხვევათა ნაწილში, ერთხელ მოხვედრილი ვირუსი რჩება, უჯრედებში ცხოვრობს და მიძინებულია. კარგ ხასიათზე თუ მოვიდა და იმუნიტეტმა შეასუსტა მაგალითად კონტროლი, – შეუძლია გაიღვიძოს და სიმპტომების გამოვლენა დაიწყოს.

როგორც ვთქვით ძალიან ბევრი ტიპი არსებობს პაპილომავირუსის. მაგალითად, ტიპები 1 და 2 იწვევენ ჩეულებრივ მეჭეჭებს – რომელთა მკურნალობაც იმის მიხედვით ხდება, თუ რამდენად არ ელამაზება პაციენტს. შესაბამისად, ეგეთ არასაშიშ ტიპებს არ განვიხილავთ.

ყველაზე მნიშვნელოვანია ტიპები, რომლებიც კიბოს იწვევენ. ესენია: 16, 18, 31, 33, 35, 45 და კიდევ სხვები, ჩამოთვლას ასე რა აზრი აქვს. ზოგადად, საშვილოსნოს ყელისა და ანუსის კიბოს 90% პაპილომავირუსის ბრალია. კონკრეტულად, ტიპები 16 და 18 კიბოს შემთხვევების 70%ს იწვევს, დანარჩენს – სხვები.

ხოლო კიბო შეუძლიათ გამოიწვიონ: საშვილოსნოს ყელის, ანუსის, ვულვასი, საშოს, პენისის, ყელის და მოკლედ სადაც ცხოვრობს ვირუსი, იმ ადგილების.

მაღალი რისკის ვირუსით ინფიცირებულ ქალთა 10%ში საშვილოსნოს ყელზე ვითარდება ქრონიკული ინფექცია, რაც გადაგვარებითა და კიბოს განვითარებით შეიძლება დასრულდეს. საშვილოსნოს ყელის კიბო მესამე ყველაზე ხშირი სიმსივნეა ქალებში.

გამომდინარე იქიდან, რომ პაპილომავირუსი გადადის კანის კონტაქტითაც, კონდომის გამოყენებით თავს ბოლომდე ვერ დაიცავთ. ვირუსი გადადის ორალური და ანალური სექსითაც, და რეალურად ყველანაირი სექსით.

კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ არსებობს ვირუსის უამრავი ტიპი და ზოგი რას შვება ზოგი – რას. შესაბამისად, ყურთან ან ბარძაყზე გამოსული მეჭეჭი იმას არ ნიშნავს, რო საშვილოსნოს კიბო შეიძლება დაგემართოთ უახლოეს 3 თვეში. მეჭეჭს რაც გინდათ ის უყავით, ხოლო საშიში ტიპებისგან დასაცავად მედიცინამ უკვე მოიგონა ორი ხერხი:

– საშვილოსნოს ყელის დაზიანების ადრეულ ეტაპზე აღმოჩენა (ე. წ. სკრინინგი)

– აცრა პაპილომა ვირუსზე.

სიმპტომებს რაც შეეხება: სიმპტომები იგივეა, რაც ყოვლად უწყინარი დაზიანებისას შეიძლება იყოს. ამიტომ, საშვილოსნოს ყელის კიბოს ადრეულ სიმპტომებს კი არ ვეძებთ, მანამდე უნდა დავიჭიროთ თადარიგი, სანამ გადაგვარებას მოასწრებდეს.

სკრინინგი

სკრინინგი ზოგადი ტერმინია და ნიშნავს დაავადებების გამოვლენას რაც შეიძლება ადრეულ ეტაპზე, სანამ ადვილი მისახედია და საერთოდ მიხედვადია.

საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგი ერთმა მეცნიერმა, გვარად პაპანიკოლაიუმ მოიგონა ე. წ. პაპტესტი. ეს არის ფაქტობრივად ნაცხი, ოღონდ ღრმად, საშვილოსნოს ყელიდან აღებული.

ექიმი დგამს სარკეს, საშვილოსნოს ყელს პატარა ჯაგრისს უსვამს და ამ ჯაგრისზე აყოლილ უჯრედებს მიკროსკოპის ქვეშ ნახულობენ, არის თუ არა რაიმე დაზიანების ნიშნები.

მიკროსკოპში ვირუსი რა თქმა უნდა, არ ჩანს, ჩანს შეცვლილი უჯრედები, რის გამოც ეჭვი მიიტანება, რომ აქ შეიძლება, პაპილომავირუსით გამოწვეული დაზიანება იყოს.

პაპ-ტესტის ჩატარება იწყება 21 წლის ასაკიდან. არ კეთდება 21 წლამდე სულ რომ 12 წლის ასაკში ჰქონდეს ადამიანს დაწყებული სქესობრივი ცხოვრება. ზოგ ქვეყანაში 25 წელია დაწყების ასაკი.

თუ პასუხი ნორმაა, – ტესტი მეორდება სამ წელიწადში ერთხელ. თუ ნორმა არაა, – ექიმი თავად გეტყვით, რამდენ ხანშია გასამეორებელი და დამატებით კვლევა ხომ არაა საჭირო (მაგალითად, იმის დასადგენად, ნამდვილად პაპილომავირუსია თუ არა და რომელი ტიპი და ზუსტად რა დაზიანებაა საშვილოსნოს ყელზე).

კარგი ამბავი ისაა, რომ მცირე დაზიანების შემთხვევაში, ახალგაზრდა ასაკში საკმაოდ დიდია შანსი, რომ ორგანიზმმა თავად მოაგვაროს და შემდეგ კვლევებზე უკვე გამოსწორებული პასუხი იყოს.

30 წლის ასაკის შემდეგ, ჩვეულებრივ პაპ-ტესტს ემატება კიდევ ერთი – #HPV ტესტი. ანუ, თან უჯრედებს ნახულობენ, დაზიანება ხომ არაა და პლიუს, კეთდება კვლევა სახელდობრ პაპილომავირუსის აღმოსაჩენად (მისი დეენემის, იმიტომ რომ თვალით ვერ დაინახავ ვირუსს). 30 წლის ასაკამდე ეს რეკომენდირებული არ არის. ნორმა პასუხის შემთხვევაში ტესტი მეორდება 5 წელში ერთხელ. რამე დარღვევის შემთხვევაში, ექიმი წყვეტს, როდის გამეორდეს და კიდევ რა არის საჭირო.

სკრინინგი გრძელდება 65 წლამდე. ამის შემდეგ, ექიმთან შეთანხმებით წყვეტთ, განაგრძოთ თუ შეწყვიტოთ (რა თქმა უნდა, თუ ბოლო პასუხები ნორმაში იყო).

ამ სკრინინგული კვლევების წყალობით, 92%-ით მცირდება საშვილოსნოს ყელის კიბოს რისკი (დროული აღმოჩენის წყალობით, თუ რამე გადაგვარება წავიდა, ისე ადრე დაიჭერთ, რომ აზრზე ვერ მოვა, უკვე მოშორებული იქნება იქიდან და ადამიანი – ჯანმრთელი).

პაპ-ტესტამდე 48 საათით ადრე, არ შეიძლება საშოში არაფრის მოხვედრა. არც პენისის, არც ტამპონის, არც გელის, არც კრემის, არც სანთლის და არც კონტრაცეფციული საშუალების. როგორმე მოითმინეთ, თუ გინდათ, სწორი პასუხი მიიღოთ და ტყუილად არ მოფხიკონ ყელი.

პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო აცრა არსებობს სამნაირი:

გარდასილი – რომელიც იცავს 4 ტიპის პაპოლომავირუსისგან: 16, 18 , 6 და 11 (როგორც ვთქვით, 16 და 18 ყველაზე საშიშებია, ხოლო 6 და 11 – გენიტალურ მეჭეჭებს იწვევენ და ასევე სქესობრივად გადამდებია).   გარდასილ 9 – რომელიც იცავს ტიპებისგან 16, 18, 6, 11 + ასევე მაღალი რისკის 31, 33, 52, 54 და 58 (სულ 9 ტიპისგან). ცერვარიქსი – იცავს ტიპებისგან 16 და 18.

როგორც ვხედავთ, სამივე იცავს ტიპებისგან 16 და 18 (რომლებიც კიბოს შემთხვევათა 70%-ს იწვევენ) და დამატებით სხვა სახიფათოებისგან. აცრა, რა თქმა უნდა, იცავს იმ ტიპებისგან, რომელიც ჯერ არ გადასდებია ადამიანს. შესაბამისად, აცრა ჯობია სქესობრივი ცხოვრების დაწყებამდე.

როგორც აღმოჩნდა, რაც უფრო ადრე კეთდება ვაქცინა, მით უფრო ეფექტურია იგი და უფრო დიდხანს ძლებს ეფექტი. შესაბამისად, რეკომენდებული ასაკია 11-12 წელი, ბიჭებშიც და გოგოებშიც. კეთდება ერთი აცრა, მეორე – 6 თვეში. დაწყება შეიძლება 9 წლის ასაკიდანაც, თუ იმუნიტეტი სუსტია, მაგალითად. 15 წლის მერე თუ გაკეთდა პირველი – უკვე სამი დოზაა საჭირო იგივე ეფექტისთვის. სქესობრივი ცხოვრების დაწყების შემდეგ შეიძლება? – შეიძლება. რომელი ტიპიც უკვე გაქვთ, იმისგან აღარ დაგიცავთ, რომელიც ჯერ არ გაქვთ – იმისგან დაგიცავთ (16 და 18 ტიპების აკიდებამდე მოასწარით აცრა, უკეთესი იქნება).

ზოგადად ითვლება, რომ უმჯობესია, 27 წლამდე გაკეთდეს და რეკომენდირებულია ყველასთვის. თუმცაღა, ვაქცინის გამოყენება დაშვებულია 45 წლამდე. ამ შემთხვევაში ექიმი და პაციენტი ერთად წყვეტენ, პირადად მის ორგანიზმს რა სარგებელს მოუტანს ამ ასაკში ვაქცინაცია და თუ მოუტანს – კი ბატონო.

აცრის მერეა არ უნდა ვთქვათ, რომ აღარაფერი დაგემართებათ და პაპ-ტესტი აღარ გინდათ. აცრა მაქსიმუმ 9 ტიპისგან იცავს და ვთქვით, რომ კიდევ რამდენიმე ათეული სახეობა არსებობს. შესაბამისად, აცრის მერეც ტარდება პაპ-ტესტი ჩვეულებრივი სიხშირით, უბრალოდ იცით, რომ ყველაზე საშიშებისგან დაცული ხართ.

ამ ვაქცინის გამოყენების შედეგები, მაგალითად, ამერიკაში:

• თინეიჯერებში ვირუსის ამ ტიპებით ინფიცირების მაჩვენებელი – შემცირდა 86%-ით;
• ახალგაზრდა ქალებში იგივე – შემცირდა 71%ით;
• აცრილ ქალებში საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე მდგომარეობის სიხშირე შემცირდა – 40%-ით.

გვერდითი ეფექტები? ადგილობრივი რეაქცია ინექციის ადგილას (სიწითლე, ტკივილი), გულისრევის შეგრძნება, თავის ტკივილი, გულის წასვლა აცრისას (აღსანიშნავია, რომ თინეიჯერებში ყველა აცრას აქვს ეს „გვერდითი ეფექტი“).