Aynurə Əliyeva
Qeyri-rəsmi məlumata görə, 2015-2016-cı illərdə iş dalınca ölkədən 1,5 milyona yaxın adam gedib, onlardan 65 faizi qadınlardır
Marneuli rayonunun Candar kəndində orta hesabla 10 ailədən ancaq ikisində həyat yoldaşı və ananı – evin xanımını görmək olar. Qalanlarında ancaq ər, uşaqlar, adətən nənə və baba var. Hamısı da hardasa başqa ölkədə, adətən Türkiyədə işləyən ananın hesabına yaşayır.
Qadınlar öz ailələrini uzun müddətə tərk edirlər. İllərlə. Adətən bu zaman ərzində ana ildə bir dəfə bir neçə günlük gələ bilirsə bu, böyük xoşbəxtlik sayılır. Qayıdandan sonra bu bir neçə gün ərzində də onlar ailə problemlərinin episentrinə düşürlər. Bəziləri isə axırda ümumiyyətlə qayıtmırlar.
Qısqanclıq
Sevda Namazova anadan olandan Candarda yaşayır. Bu kənd Marneuli rayonunun mərkəzinə yaxın yerləşir, avtobusla təxminən 10 dəqiqə yoldur. İndi Sevdanın 50 yaşı var, dörd övlad anasıdır. 21 yaşında ailə qurub.
Deyir ki, məktəbi bitirəndən sonra universitetə qəbul olunmaq istəyib. Atası icazə verməyib. Görünür, buna görə də böyük qızı instituta qəbul olunmaq qərarını verən kimi o, ailənin yeganə inəyini satdı ki, qızına istəyini gerçəkləşdirməyə kömək etsin.
Namazovların evinə bitişik böyük torpaq sahəsi var və əvvəllər əri ilə birlikdə torpaqda çox işləyirdilər. Sonra uşaqlar böyüdü və tərəvəzin yetişdirilməsindən əldə edilən gəlir çatmırdı. Və 2004-cü ildə Sevda Namazova qazanc dalınca Türkiyəyə getmək qərarına gəlir.
Sevdanın sözlərinə görə, o kənddən xaricə işləməyə gedən birinci qadın olub. “Axı başqa çıxış yolu yoxuydu, getməyə məcbur oldum”, – o deyir.
Amma həm ailəsi, həm də həmkəndliləri bunu çox neqativ qarşıladılar. Əri hətta Sevdanı qısqanmağa və ondan şübhələnməyə başladı.
“Sonra çayxanada kişilərin haqqımda yaydığı qeybətləri eşitdim, guya mən pozğun qadınam. Bir neçə il sonra isə onların öz arvadları məndən nümunə götürdü, onlara Türkiyədə rast gəldim,” – Sevda Namazova danışır.
İşsizlik
Kvemo Kartlinin müxtəlif şəhər və kəndlərində tanışların və onların tanışlarının ailələrinə ani baxış da bunun belə olduğunu anlamağa imkan verir – məhz qadınlar övladlarını, ərlərini, adət etdikləri həyatı qoyub xaricə işləməyə gedirlər.
İqdisadçı Anna Arqanaşvili deyir ki, bu faciəvi miqyas alan prosesin əsas səbəbi insanların getdikcə daha da pisləşən sosial-iqtisadi vəziyyəti və ailəni dolandırmağa, uşaqları böyütməyə imkan verən iş tapmaqla bağlı problemlərdir.
Gürcüstanın Milli Statistika Xidmətinin məlumatına görə, 2015-ci il ərzində ölkəni 8,000-dən çox kişi və təxminən 4,000 qadın tərk edib. Əksəriyyəti iş dalınca gedib. Gedənlər əsasən 25-29 yaşındadırlar.
Amma sosioloq İda Baxturidze deyir ki, bu rəsmi məlumatlar real vəziyyəti əks etdirmir. Müxtəlif növ tədqiqatlardan alınan qeyri-rəsmi nəlumatlara görə, 2015-2016-cı illərdə ölkədən iş dalınca 1,5 milyona yaxın adam çıxıb, bunların 65 faizi qadınlardır.
“Qadınlar xaricə heç də könüllü və sevincək halda getmirlər. Bu, çıxılmaz bir vəziyyətdə atılan məcburi və ağır bir addımdır. Əksər vaxtlarda onlar yoxsul yaşayan yaşlı valideynlərinə, uşaqlarına kömək etməli olurlar. Analar övladlarının yoxsul şəraitdə yaşamaları ilə barışa bilmirlər – amma bu regionda çox qəribə bir nəticə alınır: öz ailələrini dolandırmalarına baxmayaraq, yerli cəmiyyət adətən onların ayağına pis-pis işlər yazır və ittiham edir”, – Anna Arqanaşvili danışır.
Tənhalıq
Sahilə Mənsurova Marneulidə yaşayır, amma bu, şərti qeydiyyatdan başqa heç nəyi göstərmir. O, aylarla xaricdə yaşayan və ara-sıra ailəsini görmək üçün evinə gələn qadınlardan biridir.
Sahilə artıq 6 ildir ki, Türkiyəyə gedir. 29 yaşındadır, iki yetkinlik yaşına çatmayan övladı var. Türkiyədə işləməklə bağlı qərarı demək olar ki, ailəsinin bütün üzvləri tərəfindən narazılıqla qarşılandı. Xüsusən də əri onun Türkiyəyə getməsinə qarşı idi.
Bir il sonra əri ilə boşanmaq qərarına gəlir. Uzun müddət məhkəmələrdə övladlarının uğrunda mübarizə aparıb. Axırda nail olduğu o oldu ki, uşaqları onun valideynlərinin yanında yaşayır, qadının özü isə Türkiyədə ailədə qocalara baxır.
Deyir ki, istirahət günləri və boş saatları demək olar ki, olmur. “Uşaqlarıma ev almaq üçün pul qazanmalıyam. Özümüzə təzə ev tikmək istəyirəm”, – Sahilə deyir.
Hündür və arıq olan bu qadının başında qırmızı çalarlı qəşəng şal var. Sahilə deyir ki, əri ilə münasiblətləri çox yaxşıydı, ölkədən gedib, ailəsindən uzaqda yaşamağa və işləməyə məcbur olmasaydı ailəsi də dağılmazdı.
“İki övladımı nənəmin üstünə atmalı oluram. Çünki anam da Türkiyəyə işləməyə gedir və aylarla evdə olmur. Özüm də evə işdən icazə alan kimi 6-7 aydan bir bir neçə günlük gəlirəm”. – Sahilə deyir.
Yenə də ümid edir ki, ömür boyu belə davam etməyəcək və evdə, Gürcüstanda işlə bağlı vəziyyət düzələcək. Buna görə də bu yaxınlarda qiyabi olaraq Marneulidəki kollecdə “texniki maarifləndirmə” ixtisası üzrə iqtisad fakültəsini bitirə bilib.
İttihamlar
“Artıq neçə ildir ki, belədir, tendesiya dəyişmir – çox ağır şəraitdə işləməyə və ailsini dolandırmağa gedən daha çox məhz qadınlar olur”, – sosioloq İda Baxturidze deyir.
“Kişilər də əlbəttə ki, gedir. Amma statistika göstərir ki, evə daha çox pul göndərən məhz qadınlardır. Kişilər başqa ölkədə qazanılan pulu daha çox orada da xərcləyirlər”.
Nona Samxaradze Marneuli rayonunda yaşayır. Gender məsələləri üzrə mütəxəssisdir və regionun spesifikası ilə çox yaxşı tanışdır – ən azı ona görə ki, 33 yaşı var və özü də iki övlad anasıdır.
“Belə bir problem var – qadın ailəni dolandıranda, ailənin digər üzvləri buna tez alışır və işləməyə o qədər də can atmırlar. Uşaqlar da ananın puluna alışır”, – o deyir.
“Sonra da qadın qayıdır və əksər vaxtlarda həm əri, həm övladları, həm də valideynləri tərəfindən özünə qarşı soyuq münasibətlə üzləşir. Bu ona görə baş verir ki, qazanc dalınca xaricə gedən qadınlara qarşı stereotiplər işləyir: yəni ki, qadın xaricdə yaxşı işlə məşğul olmur”.
Allahverdi İbrahimovun 56 yaşı var. Onun da xanımı bir çox başqa qadınlar kimi xaricdə işləyir. Amma o, müəyyən mənada istisnadır. Allahverdi həm öz təfəkküründə, həm də qonşularının təfəkküründə qazanc dalınca gedən qadınlara qarşı hökm sürən stereotiplərlə mübarizə aparır.
“Evdə qadın olmayanda kişiyə bütün işlərin öhdəsindən gəlmək çox çətindir: həm uşaqlara yemək hazırlamaq, həm onlara dərs hazırlaşdırmaq, həm tərbiyə etmək, həm də təsərrüfat işlərini görmək. Amma qadınlara xaricdə iş tapmaq daha asandır – adətən onlar qocalara qulluq edir, evdə qulluqçu işinə düzəlir, çünki belə işə düzələndə ailə ilə birlikdə yaşamaq və ev kirayəsi üçün pul xərcləməmək mümkündür. Kişiləri belə işlərə götürmürlər”, – Allahverdi İbrahimov deyir.
“Arvadım gedəndə ilk vaxtlar evdən bayıra çıxmağa belə utanırdım. Bütün qonşular qeybət edirdi ki, hansısa pis məqsədlərlə gedirlər. Buna qarşı çıxmaq çox çətindir”.
აინურა ალიევა
ქალები, რომლებმაც საზღვარი გადაკვეთეს
არაოფიციალური მონაცემებით, 2015-2016 წლებში სამუშაოს საძებნელად საქართველოდან დაახლოებით 1,5 მილიონი ადამიანი გაემგზავრა, მათ შორის 65 პროცენტი – ქალია.
მარნეულის რაიონის სოფელ ჯანდარიში, საშუალოდ, 10 ოჯახიდან მხოლოდ ორში შეიძლება აღმოჩნდეს ცოლი და დედა. დანარჩენებში მხოლოდ დანარჩენები არიან: ქმარი, შვილები, ხშირად ბებიები და ბაბუები. და ყველა ცხოვრობს დედის ხარჯზე, რომელიც რომელიმე სხვა ქვეყანაში მუშაობს, როგორც წესი – თურქეთში.
ქალები დიდი ხნით ტოვებენ საკუთარ ოჯახებს. წლობით. როგორც წესი, გამართლებაა, თუკი დედა ამ ხნის განმავლობაში წელიწადში ერთხელ, ორი დღით მაინც ახერხებს შინ ჩამოსვლას. და ჩამოსულები, მთელი ამ ხნის განმავლობაში ოჯახური პრობლემების ეპიცენტრში ექცევიან. ზოგიერთები კი საბოლოოდ აღარც ბრუნდებიან.
ეჭვიანობა
სევდა ნამაზოვა დაბადებიდან ჯანდარიში ცხოვრობს. ეს რაიონული ცენტრიდან – მარნეულიდან, არც ისე შორსაა, ავტობუსით დაახლოებით 10 წუთის სავალზე. ახლა სევდა 50 წლისაა, მას ოთხი შვილი ჰყავს. 21 წლის ასაკში გათხოვდა.
ამბობს, რომ სკოლის შემდეგ ძალიან უნდოდა უნივერსიტეტში ჩაბარება, მაგრამ მამამ ნება არ დართო. ალბათ ამიტომ იყო, რომ როგორც კი მისმა უფროსმა ქალიშვილმა ინსტიტუტში საწავლა გადაწყვიტა – სევდამ მაშინვე გაყიდა ოჯახის ერთადერთი ძროხა, რომ გოგონას თავის გადაწყვეტილების ასრულებაში დახმარებოდა.
ნამაზოვების სახლს დიდი მიწის ნაკვეთი აკრავს. წინათ ქმართან ერთად ქალი მიწაზე ბევრს შრომობდა. შემდეგ ბავშვები წამოიზარდნენ, და ბოსტნეულის მოყვანით ნაშოვნი ფული აღარ ჰყოფნიდათ. და 2004 წელს სევდა ნამაზოვამ თურქეთში სამუშაოდ წასვლა გადაწყვიტა.
მისი თქმით, ის პირველი ქალი იყო სოფელში, რომელიც საზღვარგარეთ გაემგზავრა სამუშაოდ. „სხვა რა გამოსავალი მქონდა, იძულებული ვიყავი წავსულიყავი“, – ამბობს ის.
მაგრამ ოჯახმა და თანასოფლელებმა ეს ძალიან ნეგატიურად შეაფასეს. ქმარმა კი სევდაზე ეჭვიანობა დაიწყო.
„შემდეგ გავიგე ჭორებიც, რომლებსაც ჩემს შესახებ ავრცელებდნენ კაცები ჩაიხანაში – თითქოს მე გარყვნილი ქალი ვიყავი. რამდენიმე წელიწადში კი მათმა ცოლებმაც ჩემი მაგალითი გაიმეორეს, მათ თურქეთში შევხვდი“, – ამბობს სევდა ნამაზოვა.
უმუშევრობა
ქვემო ქართლის სოფლებისა და ქალაქებისთვის ერთი თვალის გადავლებაც საკმარისია, რომ მიხვდე, ასეა – სწორედ ქალები მიემგზავრებიან დიდი ხნით საზღვარგარეთ სამუშაოდ, შინ კი შვილებს, ქმრებს და ცხოვრების ნორმალურ წესს ტოვებენ.
ეკონომისტი ანა არგანაშვილი ამბობს, რომ ამ უკვე ტრაგიკული ელფერის მქონე პროცესის მიზეზია ადამიანების გაუარესებული სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა და ისეთი სამუშაოს შოვნის პრობლემა, რომელიც ოჯახის გამოკვებისა და შვილების აღზრდის საშუალებს მისცემს ადამიანს.
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ინფორმაციით, 2015 წელს ქვეყანა 8, 000- მა მამაკაცმა და დაახლოებით 4, 000-მა ქალმა დატოვა. მათი უმრავლესობა სამუშაოს საძებნელად გაემგზავრა. გამგზავრებულთა საშუალო ასაკია -15-29 წელი.
სოციოლოგი იდა ბახტურიძე ამბობს, რომ ეს ოფიციალური მონაცემები რელურ სიტუაციას არ ასახავს. სხვადასხვა სახის გამოკვლევებიდან ამოკრებილი არაოფიციალური მონაცემებით, 2015-2016 წლებში ქვეყნიდან სამუშაოს საძებნელად გაემგზავრა დაახლოებით ნახევარი მილიონი ადამიანი, და მათ შორის 65% – ქალია.
„ქალები საზღვარგარეთ სამუშაოდ ნებაყოფლობით და სიხარულით არ მიემგზავრებიან. ეს იძულებით გადადგმული მძიმე ნაბიჯია, რომელსაც გამოუვალ მდგომარეობაში მიმართავენ. ხშირად მათ გასაჭირში მყოფი მოხუცი მშობლების გადასარჩენად უწევთ გამგზავრება. ან დედებს არ შეუძლიათ შვილების სიღატაკეში ყოფნასთან შეგუება. მაგრამ ამ რეგიონში უცნაურ შედეგს იღებენ: მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ოჯახებს არჩენენ, ადგილობრივი საზოგადოება მათ მაინც რაღაც არასახარბიელო ქმედებებს აბრალებს და ამტყუნებს“, – ამბობს ანა არგანაშვილი.
მარტოობა
სახილა მინსუროვა მარნეულში ცხოვრობს, მაგრამ ეს – მხოლოდ პირობითი ჩაწერის ფაქტის თანახმად. ის ერთ-ერთი იმ ქალთაგანია, რომლებიც თვეობით მუშაობენ საზღვარგარეთ, და შინ ოჯახის მოსანახულებლად იშვიათად ჩამოდიან.
სახილა, უკვე ექვის წელია, თურქეთში დადის. ის 29 წლისაა და ორი არასრულწლოვანი შვილი ჰყავს. მისმა გადაწყვეტილებამ, რომ თურქეთში დაეწყო მუშაობა, მთელი მისი ოჯახის წინააღმდეგობა გამოიწვია. მის გამგზავრებას განსაკუთრებულად ქმარი ეწინააღმდეგებოდა.
ერთი წლის შემდეგ მან ქმართან გაყრა გადაწყვიტა. დიდხანს, სასამართლოებით იბრძოდა თავის შვილებისთვის. საბოლოოდ იმას მიაღწია, რომ ბავშვები მის მშობლებთან ცხოვრობენ, თავად კი თურქულ ოჯახებში მოხუცებულებს უვლის. ამბობს, რომ საერთოდ არ აქვს დასვენების დღეები და თავისუფალი საათები. „იმდენი ფული უნდა გამოვიმუშავო, რომ მე და ჩემს შვილებს საკუთარი საცხოვრებელი გვქონდეს. მინდა ჩემი, ახალი სახლი ავაშენო“, – ამბობს სახილა.
ის მაღალია, გამხდარი, თავზე ლამაზი, მოწითალო ფერის თავშალი აქვს მოხვეული. სახილა ამბობს, რომ ქმართან ყველაფერი კარგად ექნებოდ და არც გაყრა დასჭირდებოდა, ოჯახიდან შორს გამგზავრება და მუშაობა რომ არ დასჭირვებოდა.
„იძულებული ვარ, ორი ბავშვი ჩემს ბებიას დავუტოვო, რადგან დედაჩემიც თურქეთში დადის სამუშაოდ და თვეობით არ არის სახლში. მე 6-7 თვეში ერთხელ რამდენიმე დღით ჩამოვდივარ, როგორც კი სამუშაოდან მათავისუფლებენ“, – ამბობს სახილა.
მას მაინც იმედი აქვს, რომ მთელი ცხოვრება ასე არ გაგრძელდება და სახლში, საქართველოში, სამუშაოს მხრივ მდგომარეობა გამოსწორდება. ამიტომ, ახლახან მან ნაწილობრივ დაუსწრებლად მოახერხა მარნეულის კოლეჯში ეკონომიკური ფაკულტეტის დამთავრება, „ტექნიკური გათვითცნობიერების“ სპეციალობით.
ბრალდებები
„უკვე ბევრი წელია, ტენდენცია არ იცვლება – სწორედ ქალები მიმგზავრებიან კატორღულ სამუშაოზე, რომ თავიანთი ოჯახები გამოკვებონ“, – ამბობს სოციოლოგი იდა ბახტურიძე.
„რასაკვირველია, მამაკაცებიც მიემგზავრებიან. მაგრამ სტატისტიკა მოწმობს, რომ სახლში უფრო მეტ ფულს სწორედ ქალები აგზავნიან. მამაკაცები სხვა ქვეყანაში გამომუშავებულ ფულს უფრო ხშირად იქვე ხარჯავენ“.
ნონა სამხარაძე მარნეულის რაიონში ცხოვრობს. ის გენდერული საკითხების სპეციალისტია და რეგიონის სპეციფიკას კარგად იცნობს -თუნდაც იმიტომ, რომ ის 33 წლისაა და ორი შვილის დედაა.
„არსებობს ასეთი პრობლემა – როდესაც ქალი ოჯახს არჩენს, ოჯახის დანარჩენი წევრები ამას სწრაფად ეჩვევიან და თვითონ დიდად აღარ ცდილობენ მუშაობას. ბევშვების ეჩვევიან დედის ფულს“, – ამბობს ის.
„შემდეგ კი, როდესაც ქალი შინ ბრუნდება, ხშირად ქმრის, შვილების და მშობლების მხრიდანაც გულცივ დამოკიდებულებას აწყდება. ეს იმიტომ, რომ სარჩოს საძებნელად წასული ქალის წინააღმდეგ სტერეოტიპები მოქმედებს: ანუ საზღვარგარეთ კარგი საქმით არ იქნებოდა დაკავებულიო“.
ალავერდი იბრაგიმოვი 56 წლისაა. მისი ცოლიც, სხვების მსგავსად, საზღვარგარეთ მუშაობს. მაგრამ ის ერთგავრი გამონაკლისივითაა. ალავერდი უცხოეთში სამუშაოდ წასული ქალების მიმართ გარცელებულ სტერეოტიპებს ებრძვის – საკუთარ და მეზობლების თვითშეგნებაშიც.
„როდესაც ოჯახში ქალი არ არის – კაცს ძალიან უძნელდება ყველფრის გაძღოლა: ბავშვებისთვის საჭმლის მზადება, მათთან ერთად მეცადინეობა და მათი აღზრდა, და საოჯახო საქმეები. მაგრამ ქალებისთვის უფრო ადვილია საზღვრგარეთ სამუშაოს მოძებნა – როგორც წესი, ისინი ან მოხუცებს უვლიან ან დიასახლისებად მუშაობენ, რადგან ასეთი სამსახურის დროს იმავე ოჯახში შეიძლება ცხოვრება და ტანსაცმელსა და ბინის ქირაში ფული არ გეხრჯება. მამაკაცს ასეთ სამსახურში არ იღებენ“, – ამბობს ალავერდი იბრაგიმოვი.
„როდესაც ჩემი ცოლი გაემგზავრა, პირველ ხანებში სხლიდან გასვლისაც კი მრცხვენოდა. ყველა მეზობელი ჭორაობს, თითქოს რაღაც ბუნდოვანი მიზნებით მიდიან. ძნელია, ამას წინ აღუდგე“.
