Elnur Nazım
Yəqin ki, Mirzə Cəlilin “Poçt Qutusu” hekayəsini oxumusunuz. Yox, əgər oxumamısınızsa mütləq tapın oxuyun. Zəhmət çəkib özü tapmaq istəməyənlər üçün yazının altına həmin hekayənin linkini yerləşdirirəm.
Deməli söhbət nədir: bir nəfərin əlinə məktub verib göndərirlər ki, bunu poçt qutusuna at. O, da aparıb atır və oturub saatlarca gözləyir ki, məktubu qutudan heç kim oğurlamasın. Daha qalanını linkə daxil olub özünüz oxuyarsınız.
* * *
Bu hekayə haqqında danışan ədəbi tənqidçilər, fikir adamları, işsiz-gücsüz, məzmunsuz tiplər də daxil əksəriyyət bu fikirdədi ki, Mirzə Cəlil orada səhvə yol verir. Bizi bir erməni ilə müqaisə edir və bizi savadsız, cahil göstərərkən ermənini bilici olaraq qələmə alır. Heç kim durub demir ki, bəs bu Cəlil bununla nə demək istiyir? Nəsə demək istiyirmi? Əslində demək istədiyi budur ki, sən belə avvam-cahil olmağa davam edərsən qonşuların gəlib səni keçəcəklər. Necə dəqiq diaqnozdur.
* * *
Bu hekayə ədəbiyyatımızda bədii qaydada göstərilən ən real proqnozlardan biridir. Poçt Qutusu hekayəsi təfəkkürümüzün, həyat tərzimizin, arzularımızın, məqsədlərimizin bədii-ədəbi interpretasiyasıdır. Aşağı-yuxarı yüz il keçib və biz bu hekayədə göstərilən problemi yaşamaqdayıq.
Uzağa niyə gedək keçən seçkilərin birində passportunu seçki qutusuna atıb həyətdə hava qaralana kimi oturub passport gözləyən qadını xatırlayaq. Bu haqqda bəndəniz bir hekayə də yazıb. Həvəsiniz olsa aşağıdakı “Evə qayıdanda” adlı hekayəni oxuyub analiz etsəniz görərsiniz ki, heçnə dəyişməyib.
* * *
Birdən adam oturub çək-çevir eliyəndə görürki onlarla QHT-si olan, müxtəlif gənclər mərkəzlərini özündə birləşdirən bu qədər vətəndaş cəmiyyəti bu günə kimi nə edib? Nəyi dəyişib? Maliyyələşən qəzetlər nə işə yarayır? Niyə bu icmada etirazçı dalğa yaranmır? Niyə təfəkkür partlayışı olmur? Sonra, adətən seçki ərəfələrində çay dəsgahı ətrafında düzülən şuralaşmış ağsaqqallar, toy gecəsi qan güdən yengələr, maaşdan-maaşa parlament görən deputatlar, Moskvada, Lyuba ilə gəzib qocalanda kəndə qayıdıb mollalıq edən ” kəndxudalar”, sinifdə oğluna arvad seçən müəllimələr yadıma düşür və dərhal bu sualları beynimə soxan şeytana lənət oxuyuram.
Cəmiyyətdə kultlaşmış, necə lazımdı hörmət görən, etalon sayılan bu institutlar varkən, hələdə yaşıyarkən hansı beyin fırtınasından söhbət gedə bilər?
Qalanını da uzunçuluq olmasın deyə sizin öhdənizə buraxıram. Bu haqqda düşünməyə dəyər…
Poçt Qutusu
https://edu.ann.az/…/celil-memmedquluzade-8220pot…/
—————————————
საფოსტო ყუთიდან – საარჩევნო ყუთამდე
ელნურ ნაზიმ
ალბათ წაგიკითხავთ მირზა ჯალილის მოთხრობა “საფოსტო ყუთი”. თუ არ წაგიკითხავთ, აუცილებლად წაიკითხეთ. ვისაც მისი პოვნა ეზარება, სტატიის ბოლოში გთავაზობთ ბმულს.
რაზეა საუბარი: ერთი მეორეს აძლევს კონვერტს, რომ საფოსტო ყუთში ჩააგდოს. ისიც აიღებს, ზის და საათობით ელოდება, რომ ყუთიდან არავინ მოიპაროს წერილი. დანარჩენი შეგიძლიათ წაიკითხოთ ბმულზე.
ლიტერატურათმცოდნეების, მოაზროვნეების, უმუშევარი, უაზრო ტიპების უმეტესობა, რომლებიც ამ ამბავზე საუბრობდნენ, ფიქრობდა, რომ მირზა ჯალილი იქ უშვებდა შეცდომას, სადაც სომხებთან გვადარებს და გვიხსნის, რომ უმეცრები, უწიგნურები ვართ. არავინ კითხულობს, რისი თქმა უნდა ჯალილს ამით? სინამდვილეში, რასაც გულისხმობს იგი, არის ის, რომ თუ ასე უმეცარი ხარ, შენი მეზობლები საკუთარ თავებს განავითარებენ და შენზე წინ იქნებიან. ძალიან ზუსტი დიაგნოზია.
ეს ამბავი ერთ-ერთი ყველაზე რეალისტური პროგნოზია ჩვენს ლიტერატურაში. საფოსტო ყუთის ისტორია ჩვენი აზროვნების, ცხოვრების სტილის, ოცნებებისა და მიზნების მხატვრული და ლიტერატურული ინტერპრეტაციაა. გავიდა დაახლოებით ასი წელი და ჩვენ კვლავ განვიცდით ამ მოთხრობაში აღწერილ პრობლემას.
ახლო ისტორია გავიხსენოთ: ჩააგდო ქალმა პასპორტი საარჩევნო ყუთში და ეზოში იჯდა პასპორტის მოლოდინში. ავტორმა ასევე დაწერა ამბავი ამის შესახებ. თუ დაინტერესდებით, წაიკითხეთ და გააანალიზეთ მოთხრობა “როდესაც სახლში დავბრუნდები” და ნახავთ, რომ არაფერი შეცვლილა.
რა გააკეთა ამ დროისთვის ამდენმა სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციამ, რომელსაც ათობით არასამთავრობო ორგანიზაცია და სხვადასხვა ახალგაზრდული ცენტრი ჰყავს? რა შეიცვალა? რას აკეთებენ დაფინანსებული გაზეთები? რატომ არ გორდება ამ საზოგადოებაში პროტესტის ტალღა? რატომ არ ხდება აზროვნების აფეთქება? მახსენდება საბჭოს უხუცესები, რომლებიც არჩევნების წინა დღეს ჩვეულებრივ ჩაის წვეულებას მართავდნენ, ქორწილის ღამის საქალწულო აპქის დარღვევის სისხლის მომლოდინე ქალები, დეპუტატები, რომლებსაც პარლამენტი ხელფასის აღებისას ახსენდებათ, “სოფლის მოლები”, რომლებიც სიბერეში დაბრუდნენ სოფელში, რომლებიც მანამდე მოსკოვში იყვნენ, ლუბასთან, და მასწავლებლები, რომლებიც კლასებში რძალს ირჩევენ თავიანთი ვაჟებისთვის. მე ვწყევლი ეშმაკს, რომელიც ტვინში ამ კითხვებს მიყრის.
რა სახის აზროვნების ცვლილებაზე შეიძლება ვისაუბროთ, როდესაც საზოგადოებაში ამ ტიპის ინსტიტუტებია ჩამოყალიბებული, ამას უდიდეს პატივს სცემენ და სტანდარტად მიიჩნევენ?
ძალიან ბევრი ვისაუბრე, დანარჩენი თქვენი მოსაფიქრებელია. ღირს ამაზე ფიქრი…
