Günümüzdə hər kəs kişilərin iqtisadiyyatdakı uğurlarından danışır. Çünki iqtidadiyyatda kişilərin qəbul olunmuş bir yeri bir avtoriteti var. Heç kim uğurun arxasındakı səbəbdən və ya bu uğura stimul verən amillərdən danışmır. Belə bir söz var hər uğurlu kişinin araxasında uğurlu bir qadın vardır. Qadınlar qeyd etdiyim o uğurun heç danışılmayan və maraq mənbəyi olmayan görünməz qüvvələridir. Onlar günümüz iqtisadiyyatının ayrılmaz və aparıcı simalarıdır. Niyəsə, qadına cəmiyyətdə zəif irs kimi baxırıq, çox tez unuduruq cəmiyyəttəki uğurlu, hərkəsin qəbul etdiyi o güclü qadınları. Əgər güc dedikdə kobud qüvvə nəzərdə tutulursa,əlbəttə qadınlar kişilərdən daha az vəhşidirlər,ancaq güc əgər əxlaqi bir gücdürsə,o zaman qadınlar kişilərdən düşünə biləcəyiniz qədər üstündür. Qadinlara qarşı baxdığımız zəif, küçümsəyici düşüncələr, onlar zəifdir, onlar qadındır düşüncəsi bizim özümü onlardan üstün görmə egomuz bizim stereotiplərimizin ayrılmaz parçasıdır. Kişilərin stereotiplərinə görə qadınlar əzəldən bu günə kimi cəmiyyətdə özlərini isbat etmə məcburiyyəti hiss ediblər. Çünki qoyulmuş rejim hərkəs tərəfindən artıq mənimsənib. Qadın evdə oturmalıdır başlığı artıq cəmiyyətin çox böyük hissəsində aparıcı rejim halına cevirilib. Mən güclüyəm, bunu isbat edəcəm deyen bir kişi eşidibsizmi? Çox nadir, çünki onların ehtiyacı yoxdur, onları elədə cəmiyyət qəbul edir. Mən güclüyəm, bunu isbat edəcəm və ya etməliyəm, mən güclü qadın profiliyəm, deyən qadınlar daha çoxdur, çünki yaranan egoist, düşüncələrə görə qadın özünü cəmiyyətdə isbat etmək üçün daim çalışıb, onları buna biz məcbur etmişik.
Qadınların iş sahəsində kişilərdən nisbətən geri qalmasının bir digər səbəbi isə ailə məsuliyyətininin, ev işlərinin, uşağın qayğısına qalmaq kimi işlərin hamısının qadının öhdəliyinə verilməsidir.
Gürcüstan əmək məcəlləsi, iş sektorunun heç bir sahəsində kişi və qadını bir-birindən ayırmır, hətta hər hansı bir xüsusiyyətinə görə, xüsusi ilə də cinsinə görə ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Amma günümüz praktikası bunun sadecə yazılı kağız parcasından başqa bir şey olmadığnı göstərir. Demək olar ki, heç bir sahədə qadınların əmək haqqı kişilərinkinə bərabər deyil, istər şəxsi sektor olsun istərsə də dövlər sektoru. İşə götürənin qadınlara qarşı streotiplə yanaşmasından başqa, qadınların iş dünyasında rütbə və maaş baxımından geri qalması, ailə işləri və uşaq dünyaya gətirməklə də əlaqəlidir. Qadın bir uşaq dünyaya gətirərkən ən az bir il iş dünyasından aralı qalır, həmcinsi bu müddətdə bir illik təcrübə artıq qazanır. Bu ideal variantdır, qadının uşaq dünyaya gətirmə qabiliyyətinin olması belə bəzən onu isə götürməmək üçün səbəbə çevirilir. Bəzi iş yerləri isə işlədiyin müddətdə uşaq dünyaya gətirməyəcəksən deyə kontrakt imzaladılır.
Gürcüstan əmək məcəlləsinə əsasən, qadın hamiləlik dövründə öz istəyi əsasında hamiləlik, uşaq dünyaya gətirmək və ya uşağını böyütmək üçün 730 gün istirahət tələb edə bilər. Günümüzdə hansı sektor, hansı işverən bu şərtlərə əməl edir və ya bu şərtlər əsasında kontrat imzalayır?! Günümüzdə qadınlar hamiləliyinin son aylarına qədər işə getməyə məcburdurlar, əks təkdirdə çox böyük ehtimal işdən azad ediləcəklər. İşə götürülmək problemini aradan qaldırdıqda qadınlar bu dəfə də rütbə artırmaq uğruna mübarizə aparır.
Mənim şəxsi fikirimə görə, bu statistika qadınların bacarmadığına görə deyil, sadəcə edilən ayrı-seçkiliyə görə qadınlar özlərini isbat etmək şansını əldə edə bilməyiblər. Qadın və kişinin sadecə kağız üstündə yox, realda da bərabər olduğu dövlətlərə nəzər salsaq iqtidadiyyatda nə qədər uğurlu olduqlarını rahatlıqla görə bilərik. Əmək bərabərliyi olmayan bir dövləttə güclü iqtisadiyyatan söhbət belə yersizdir!
Ayhan Həsənov
———————————————————————–
ქალთა მონაწილეობა ეკონომიკაში
დღესდღეობით, ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში, ძირითადად, მამაკაცების წარმატებებზე საუბრობენ – ამ სფეროში კაცებს უფრო დიდი ადგილი აქვთ დამკვიდრებული და ისინი პრივილეგირებულ ძალაუფლებას ფლობენ. თუმცა არავინ არ საუბრობს ამ წარმატების უკანა პლანზე მყოფ ან ხელისშემწყობ ფაქტორებზე.
ასეთი გამოთქმა არსებობს, ყველა წარმატებული კაცის უკან დგას ჭკვიანი ქალიო. საზოგადოებაში გავრცელებული ეს და ამდაგვარი ნარატივები, ქალს მამაკაცის წარმატების ფარულ ძალად მიაჩნევს და გარკვეულწილად, მის მიერ საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ადგილზე მიგვითითებს.
მიუხედავად იმისა, რომ დღევანდელი რეალობა სხვანაირია და ქალები დღეს ქვეყნის ეკონომიკური, სოციალური თუ პოლიტიკური ცხოვრების განუყოფელ და წამყვან სახეებად გვევლინებიან, ქალებს მაინც ხშირად სუსტ არსებად აღვიქვამთ. თუ ჩვენ ძალაუფლებაში ფიზიკურ ძალას ვგულისხმობთ, რა თქმა უნდა, კაცები ქალებთან შედარებით უფრო ველურები არიან, მაგრამ თუ ძალა მორალური ძალაა, მაშინ ქალები გაცილებით ძლიერები არიან.
ქალების „დაცინვა“, მათი სუსტად აღქმა, ჩვენი ეგოს განუყოფელი ნაწილი და შედეგია. ზუსტად ამიტომ, ხშირად ქალები თავს იძულებულად გრძნობენ, რომ დაამტკიცონ საკუთარი შესაძლებლობები. წესები კი წინასწარ არის განსაზღვრული: „ქალი სახლში უნდა იჯდეს” ნარატივი ჩვენს საზოგადოებაში ახლაც დიდი პოპულარობით სარგებლობს. გინახავთ კაცი, რომელიც ამბობს, მე ძლიერი ვარ და ამას დავამტკიცებო? ძალიან იშვიათად, რადგან მას ეს არ სჭირდება, მას საზოგადოება ისედაც იღებს უპირობოდ. სამაგიეროდ, ძალიან ბევრი ქალი არსებობს, რომელიც აცხადებს, მე ძლიერი ვარ და ამას დავამტკიცებო, რადგან არსებულ სიტუაციაში ჩვენ მას იძულებულს ვხდით, რომ ასე მოიქცეს.
მამაკაცებთან შედარებით ქალების კარიერულ ცხოვრებაში ჩამორჩენის კიდევ ერთი მიზეზი არის ოჯახის პასუხისმგებლობის, სახლის საქმეების, ბავშვზე ზრუნვის მთლიანად ქალის „კისერზე ჩამოკიდება“.
საქართველოს შრომის კოდექსი არც ერთ სექტორში ქალსა და კაცს შორის განსხვავებას არ ცნობს. პირიქით, იგი სქესის მიხედვით დისკრიმინაციას კრძალავს. მაგრამ პრაქტიკა გვაჩვენებს, რომ ეს მხოლოდ დოკუმენტებშია მითითებული. თითქმის არც ერთ სექტორში ქალების ხელფასი მამაკაცების შემოსავლის თანაბარი არ არის. გარდა ამისა, სამსახურში აყვანის დროს დამსაქმებელი ქალების მიმართ სტერეოტიპულადაა განწყობილი – ქალებს ხელფასისა და დაწინაურების კუთხით ხელს უშლის ოჯახის საქმეები და ბავშვის გაჩენა. როცა ქალი ბავშვს აჩენს, მინიმუმ ერთ წელს კარგავს და ამ დროს კაცის გამოცდილება ერთი წლით „იზრდება“.ეს იდეალური ვარიანტია, თუმცა სამწუხაროდ, ხანდახან ქალის მშობიარობის უნარი, მას სამსახურში აყვანისა და დაწინაურების პროცესში ხელისშემშლელ ფაქტორად აღიქმება.
საქართველოს შრომის კოდექსის მიხედვით, ქალს, ორსულობის დროს საკუთარი ნებით ბავშვის გაჩენის ან გაზრდისთვის 730 დღე შვებულებაში გასვლის უფლება აქვს. აქ იბადება კითხვა: დღეს რომელი სექტორი ან რომელი დამსაქმებელი ცნობს ამ უფლებას? ჩვენს დღევანდელ რეალობაში, პირიქით, ქალები ორსულობის ბოლო ეტაპამდე იძულებული არიან, იმუშაონ, რათა არ დაკარგონ შემოსავლის წყარო. სამსახურში აყვანის შემდეგაც, ქალებმა უფრო მეტი იშრომონ და „იბრძოლონ“ დაწინაურებისთვის და სახლშიც, ძირითადი საქმეები და ბავშვებზე ზრუნვა ზუსტად მათ ევალებათ.
დღეს, რომ ქალები შედარებით ნაკლებად არიან წარმოდგენილნი ქვეყნის საზოგადოებრივ, პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ ცხოვრებაში. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ნაკლებად უნარიანები და კვალიფიციურები არიან. არა, ეს არის დისკრიმინაციის და აქედან გამომდინარე, თვითდამკვიდრების ნაკლები შესაძლებლობების შედეგი და თუ ქვეყნაში შრომის თანაბარი პირობები არ არის დამკვიდრებული, მაშინ ჩვენთვის სანატრელ ძლიერ და სტაბილურ ეკონომიკაზე ვერც ვისაუბრებთ.
აიჰან გასანოვი
