Gürcüstan Konstitusiyasının 11-ci maddəsinə əsasən hərkəs qanun və hüquq qarşısında bərabərdir və hərhansı xüsusiyyətinə görə ayrı-seçkilik (diskriminasiya) qadağandır.
Konstitusiyadan əlavə Gürcüstanda 2014-cü ildə “Disqriminasiyanın bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında qanun” qəbul olundu. Qanun irqi, dəri rəngi, dili, cinsi, vətəndaşlığı, məhdudiyyəti, cinsi oriyentasiya, cinsiyyət kimliyi və digər əlamətlərdən asılı olmayaraq ayrı-seçkiliyin müxtəlif formalarının qarşısını almağı və qarşısını almaq üçün hüquqi mexanizimin mövcudluğunu təmin etməyi hədəfləyir.
“Disqriminasiyanın bütün formalarının aradan qaldırılması” haqqında qanunun 2-ci maddəsində disqriminasiyanın 4 əsas formasınına yer verir. Birbaşa disqriminasiya, dolayı disqriminasiya, sıxışdırma və cinsi sıxışdırma.
Sözü gedən qanuna əsasən birbaşa ayrıseçkilik, bir insanı oxşar şəraitdəki digər şəxslərlə müqayisədə əlverişsiz bir vəziyyətə gətirən və ya bu qannun birinci maddəsində nəzərdə tutulan xüsusiyyətlərinə görə (irqi, dəri rəngi, dili, cinsi, yaşı, milliyəti, mənşəyi, doğulduğu yer, yaşayış yeri, mülkiyyəti və ya rütbəsi, dini və ya inancı, milli, etnik və ya sosial mənsubiyyəti, peşəsi, ailə vəziyyəti, sağlamlıq vəziyyəti, məhdudiyyəti, cinsi oriyentasiyası, cinsi kimliyi, siyasi və ya digər baxışlarından və ya digər xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq) şəxsləri bərabər vəziyyətdən qeyribərabər vəziyyətə gətirən şərtlərin yaradılmasıdır. Oxşar şəraitin yaradılması o şərtlə istisna sayılır ki, əgər ictimai qaydanın və əxlaqi normaların qorunması üçün qanunla nəzərdə tutulmuş məqsədə xidmət edir, obyektiv və ağlabatan bir əsas gətirilir və demokratik cəmiyyətin normalalrının qorunması zərurəti yaranıb.
Dolayı ayrı-seçkilik odur ki neytral formada, əasası ayrı-seçkilik olan tənzimləmə, kriterium və ya praktika yuxarıda sadalanan hər hansı xüsusiyyətinə görə bənzər şərtlərdə olan digər şəxslərlə müqayisədə əlverişsiz bir vəziyyətə gətirir və ya qeyri-bərabər vəziyyətdə olan insanlar üçün bərabər şərait yaradır. Ancaq birbaşa ayrı-seçkilikdə olduğu kimi dolayı ayrı-seçkilikdə də yuxarıda sadalanan hallar istisnadır.
Sıxışdırma, bir insana zərər vermək və ya bu səbəbdən onun üçün dəhşətli, düşmən, alçaldıcı, və ya təhqiramiz bir mühit yaratmaq məqsədi daşıyan, hər hansı bir əsasla bir insanın izlənilməsi, və onun üçün arzuolunmaz şəraitin yaradılmasıdır.
Cinsi sıxışdırma, bir insana zərər verməyə və ya onun üçün dəhşətli, düşmənçil, alçaldıcı, və ya təhqiramiz bir mühit yaratmaq məqsədi ilə cinsi xarakter daşıyan istənilən şifahi, sözsüz və ya fiziki davranışdır.
Bundan əlavə, bir insanı məcbur etmək, təhrik etmək, təşviq etmək və ya bu maddəyə əsasən üçüncü bir şəxsə qarşı ayrıseçkilik etməsini tapşırmağa yönəlmiş hər hansı bir hərəkət qadağandır.
Əgər ayrı seçkilik faktının nişasəni hansına görə ki, şəxsə qarşı hər hansı ayrı seçkilik hadisəsi törədilib şəxsdə real olaraq mövcud deyil, bu zaman ayrı seçkilik olaraq sayılırmı ?
Ayrı-seçkilik, bir şəxsin bu qanunun 1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xüsusiyyətə sahib olub-olmamasından asılı olmayaraq mövcuddur.
Ayrı-seçkilik müvəqqəti tədbirdirmi?
Qeyd olunan qanuna əsasən, ayrı-seçkilik, faktiki bərabərliyi təşviq etmək və ya əldə etmək üçün hazırlanmış xüsusi və müvəqqəti bir tədbir deyil.
Nə ayrı-seçkilik sayılmır?
Konkret tələblərə əsaslanan müəyyən bir iş, fəaliyyət və ya sahə ilə bağlı hər hansı bir fərq, yolverilməzlik və ya üstünlük ayrı-seçkilik olaraq hesab edilmir. Bundan əlavə, dövlətin qarşısıalınmaz bir marağı olduğu təqdirdə və demokratik cəmiyyətdə dövlətin müdaxiləsi zəruridirsə, fərqli rəftar və şərtlərin yaradılmasına icazə verilir.
Müəllif: Ayhan Həsənov
————————
დისკრიმინაცია
საქართველოს კონსტიტუციის 11-ე მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია და ნებისმიერი სახის დისკრიმინაცია აკრძალულია.
გარდა კონსტიტუციისა, საქართველოში მიღებულ იქნა კანონი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“, რომელიც მიზანი რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით დისკრიმინაციის აღმოფხვრას და ამისთვის სამართლებრივი მექანიზმის შექმნას წარმოადგენდა.
დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხრის შესახებ საქართველოს კანონის მეორე მუხლში დისკრიმინაციის ოთხ ძირთად ფორმას ასახალებს: პირდაპირი, არაპირდაპირი, შევიწროება და სექსუალური შევიწროება.
აღნიშნული კანონის თანახმად, პირდაპირი დისკრიმინაცია არის ისეთი მოპყრობა ან პირობების შექმნა, რომელიც პირს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით სარგებლობისას ამ კანონის პირველი მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე ნიშნის გამო არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს, ანალოგიურ პირობებში მყოფ სხვა პირებთან შედარებით ან თანაბარ მდგომარეობაში აყენებს არსებითად უთანასწორო პირობებში მყოფ პირებს, გარდა ისეთი შემთხვევისა, როდესაც ამგვარი მოპყრობა ან პირობების შექმნა ემსახურება საზოგადოებრივი წესრიგისა და ზნეობის დასაცავად კანონით განსაზღვრულ მიზანს, აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ხოლო გამოყენებული საშუალებები თანაზომიერია ასეთი მიზნის მისაღწევად.
ირიბი დისკრიმინაცია არის ისეთი მდგომარეობა, როდესაც ფორმით ნეიტრალური და არსით დისკრიმინაციული დებულება, კრიტერიუმი ან პრაქტიკა, რომელიც პირს ამ კანონის პირველი მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე ნიშნის გამო არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს ანალოგიურ პირობებში მყოფ სხვა პირებთან შედარებით, ან თანაბარ მდგომარეობაში აყენებს არსებითად უთანასწორო პირობებში მყოფ პირებს, გარდა ისეთი შემთხვევისა, როდესაც ამგვარი მდგომარეობა ემსახურება საზოგადოებრივი წესრიგისა და ზნეობის დასაცავად კანონით განსაზღვრულ მიზანს, აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ხოლო გამოყენებული საშუალებები თანაზომიერია ასეთი მიზნის მისაღწევად.
შევიწროება არის ნებისმიერი ნიშნით პირის დევნა, იძულება ან/და პირის მიმართ არასასურველი ქცევა, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს პირის ღირსების შელახვას და მისთვის დამაშინებელი, მტრული, დამამცირებელი, ღირსების შემლახველი ან შეურაცხმყოფელი გარემოს შექმნას.
სექსუალური შევიწროება არის სექსუალური ხასიათის ნებისმიერი არასასურველი სიტყვიერი, არასიტყვიერი ან ფიზიკური ქცევა, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს პირის ღირსების შელახვას ან მისთვის დამაშინებელი, მტრული, დამამცირებელი, ღირსების შემლახველი ან შეურაცხმყოფელი გარემოს შექმნას.
გარდა ამისა, აკრძალულია ნებისმიერი ქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს პირის იძულებას, წაქეზებას ან ხელშეწყობას, ანდა მისთვის დავალების მიცემას მესამე პირის მიმართ ამ მუხლით გათვალისწინებული დისკრიმინაციის განსახორციელებლად.
იმ შემთხვევაში, თუ ის ნიშანი, რომლის გამოც მის მიმართ დისკრიმინაციული ქმედება განხორციელდა, პირს რეალურად აქვს სახეზე, არსებობს თუ არა დისკრიმინაცია ?
დისკრიმინაცია არსებობს, მიუხედავად იმისა, პირს რეალურად აქვს თუ არა ამ კანონის პირველი მუხლით გათვალისწინებული ნიშანი, რომლის გამოც მის მიმართ დისკრიმინაციული ქმედება განხორციელდა.
არის თუ არა დისკრიმინაცია დროებითი ღონისძიებები ?
აღნიშნული კანონის თანახმად დისკრიმინაცია არ არის განსაკუთრებული და დროებითი ღონისძიებები, რომლებიც შემუშავებულია ფაქტობრივი თანასწორობის წასახალისებლად ან მისაღწევად.
რა არ მიიჩნევა დისკრიმინაციად ?
დისკრიმინაციად არ მიიჩნევა ნებისმიერი განსხვავება, დაუშვებლობა და უპირატესობა განსაზღვრულ სამუშაოსთან, საქმიანობასთან ან სფეროსთან დაკავშირებით, რომელიც სპეციფიკურ მოთხოვნებს ემყარება. გარდა ამისა, ასევე განსხვავებული მოპყრობა, პირობების შექმნა ან და მდგომარეობა დასაშვებია, თუ არსებობს სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი და სახელმწიფოს ჩარევა აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
ავტორი აიჰან გასანოვი
