Mövcud ststistikalara əsasən əmək bazarında qadınlar kişilərdən hiss olunacaq dərəcədə geri qalır. Əlbətdə bunu müxtəlif səbəbləri var. Qadınların iş sahəsində kişilərdən geri qalmasında əsas səbəb ailə məsuliyyətininin, ev işlərinin, uşağın qayğısına qalmaq kimi işlərin hamısının qadının öhdəliyinə verilməsidir. Orta hesabla qadınlar kişilərlə müqasiyyədə ev işlərində iki dəfə yarım çox işləyirlər. Anacaq, statistikalara baxamayaraq, qeyd edilməlidir ki, ötən illərlə müqayisədə əmək bazarında qadınların rolu nisbətən artıb.
Əmək bazarında qadınların rolu artsa da məvacib bərabərsizliyi yenə də olduğu kimi qalır.
Konstitusiyaya uyğun olaraq, hər bir kəsin heç bir ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan əməyin ödənilməsi hüququ var. Əmək Məcəlləsi “bərabər əməyə görə bərabər ödəniş” prinsipinin pozulması da daxil olmaqla hər-hansı ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Ayrı-seçkiliklərə yol verməklə prinsipin pozulması səbəbi ilə əmək haqqının hər-hansı formada azaldılması yolverilməzdir.
“Gender bərabərliyinin təmin edilməsi haqqında” qanun işəgötürənlərdən hər-hansı ayrı-seçkilik olmadan qadın və kişilər üçün bərabər əmək şəraitlərinin təmin edilməsini tələb edir. Eyni iş yerlərində işləyən, eyni ixtisas dərəcəsinə malik olan, bərabər əmək şəraitlərində işləyən və eyni dəyərə malik olan işləri icra edən işçilər üçün, cinsindən asılı olmayaraq bərabər məbləğdə əmək haqqı, mükafatlar və digər həvəsləndirici ödənişlər ödənilməlidir. İşçinin tələbi ilə işəgötürən əmək haqlarının məbləğləri arasındakı fərqin və işçinin cinsi arasında əlaqənin olmamasını əsaslandırmalıdır.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən verilən ststistikalara əsasən qadınlar kişilərlə müqayisədə məvacib qarşılığında və ya məvacibsiz daha çox işləyir. Eyni iş sahəsində işləyın qadın və kişilərin əmək haqları bir birlərindən olduqca fərqlənir. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı bildirir ki, iş yerlərində gender bərabərliyi problemləri bütün beynəlxalq standartlara, nizamnamələrə, sərt tənzimləmələrə baxmayaraq hələ də ciddi şəkildə mövcudluğunu qoruyur. Doğrudur, qanunvericilik ola bilər ki yüksək standartlara uyğun şəkildə və bütün beynəlxalq standartlar qorunaraq hazırlanıb, ancaq təməl problem qanunvericiliyin həyata keçirilməsindədir. Beləki, yüksək standartlara cavab verən qanuvericiliyə sahib olsaq belə həyata keçirilmə səviyyəsi, yəni riaət olunma göstəriciləri çox aşağı səviyyədədir.
Bu nökteinəzərdən qanunvericilikdə yenə bir çox dəyişikliklər edildi, əmək məcəlləsi bu məsələ ilə bağlı öz tələblərini daha da sərtləşdirdi. Gürcüstan əmək məcəlləsinin 4-cü maddəsinin 4-cü hissəsinə əsasən işverən, işin bərabər yerinə yetirilməsi halında qadın və kişi işçilər üçün bərabər əmək haqqı təmin etməyə borcludur.
Qanunvericilikdə ediliən bu dəyişikliklə, artıq bu kimi iş əlaqələrinə iş verənin öz dəyərləndirməsi üzərindən qərar vermək azadlığı məhdudlaşdırıldı və qanuni tələb halına çevrildi. Artıq işverənin düşüncəsindən aslı olmayaraq işin bərabər yerinə yetirilməsi halında qadın və kişi işçilər üçün bərabər əmək haqqı təmin etməyə borcludur.
Qanunvericilikdə bu tipli dəyişikliyin edilməsi müsbət dəyərləndirilməlidir, çünki bu tipli dəyişikliklərə əmək bazarında gender bərabərliyinin və eləcə də əmək haqqı bərabərliyinin təmin edilməsinə bir addım daha yaxınlaşırıq.
Müəllif: Ayhan Həsənov
—————————————
სახელფასო სხვაობის პრობლემა
არსებული სტატისტიკის თანახმად, შრომის ანაზღაურების მხრივ, ბაზარზე ქალები ბევრად ჩამორჩებიან მამაკაცებს. რა თქმა უნდა, ამას სხვადასხვა მიზეზი აქვს. მთავარი მიზეზი, რის გამოც ქალები მამაკაცებს შრომით სფეროში ჩამორჩებიან, არის ის, რომ ქალები აგებენ პასუხს ოჯახზე ზრუნვაზე, სახლის საქმესა და ბავშვის მოვლაზე. საშუალოდ, ქალები ორჯერ უფრო მძიმედ შრომობენ ოჯახში, ვიდრე კაცები. სტატისტიკის მიუხედავად, უნდა აღინიშნოს, რომ ქალთა როლი შრომის ბაზარზე წინა წლებთან შედარებით გაიზარდა.
მიუხედავად იმისა, რომ შრომის ბაზარზე ქალთა როლი გაიზარდა, ხელფასების უთანასწორობის პრობლემა კვლავ რჩება.
კონსტიტუციის თანახმად, ყველას აქვს ანაზღაურების უფლება, დისკრიმინაციის გარეშე. შრომის კოდექსი კრძალავს ყოველგვარ დისკრიმინაციას, მათ შორის “თანაბარი ანაზღაურება – თანაბარი სამუშაოსთვის” პრინციპის დარღვევას. დაუშვებელია ხელფასების ნებისმიერი ფორმით შემცირება, დისკრიმინაციის პრინციპის დარღვევის გამო.
კანონი გენდერული თანასწორობის შესახებ დამსაქმებლებისგან მოითხოვს, უზრუნველყონ ქალისა და მამაკაცის თანაბარი სამუშაო პირობები, დისკრიმინაციის გარეშე. იმავე სამუშაო ადგილებზე, იმავე სამუშაო პირობებში მომუშავე, იგივე კვალიფიკაციის მქონე და იმავე ღირებულების სამუშაოს შემსრულებელ თანამშრომლებს, განურჩევლად სქესისა, ეძლევათ თანაბარი ხელფასები, პრემიები და სხვა წახალისებები.
შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის სტატისტიკის თანახმად, ქალები უფრო მეტად მუშაობენ ხელფასით ან მის გარეშე, ვიდრე კაცები. ქალთა და მამაკაცთა ხელფასები ერთ სფეროში ძალიან განსხვავებულია. შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია აცხადებს, რომ გენდერული უთანასწორობა სამუშაო ადგილზე კვლავ სერიოზული პრობლემაა, მიუხედავად ყველა საერთაშორისო სტანდარტის, დებულებისა და მკაცრი რეგულაციებისა. მართალია, შესაძლოა, კანონმდებლობა შედგენილია ყველა საერთაშორისო სტანდარტის შესაბამისად, მაგრამ მთავარი პრობლემა კანონმდებლობის განხორციელებაა. ამრიგად, მაშინაც კი, თუ გვაქვს კანონმდებლობა, რომელიც აკმაყოფილებს მაღალ სტანდარტებს, შესრულების, ანუ შესაბამისობის დონე ძალიან დაბალია.
ამ თვალსაზრისით, ბევრი ცვლილება განხორციელდა კანონმდებლობაში და შრომის კოდექსმა გაამკაცრა მისი მოთხოვნები ამ მხრივ. საქართველოს შრომის კოდექსის მე -4 მუხლის მე -4 ნაწილის თანახმად, სამუშაოს თანაბრად შესრულების შემთხვევაში, დამსაქმებელი ვალდებულია, უზრუნველყოს ქალისა და მამაკაცის თანაბარი ხელფასი.
კანონმდებლობის ამ ცვლილებით, დამსაქმებლის თავისუფლება, ამგვარი საქმიანი ურთიერთობების საკუთარი შეფასების საფუძველზე გადაწყვიტოს, შეიზღუდა და იქცა სამართლებრივ მოთხოვნად. ახლა იგი ვალდებულია, უზრუნველყოს თანაბარი ხელფასი ქალი დასაქმებულებისთვის, თუ სამუშაო შესრულებულია თანაბრად, დამსაქმებლის აზრის მიუხედავად.
კანონმდებლობაში ამ ტიპის ცვლილებები მისასალმებელია, რადგან ჩვენ ერთი ნაბიჯით მივუახლოვდით შრომის ბაზარზე გენდერული თანასწორობის უზრუნველყოფას, აგრეთვე ხელფასების თანასწორობას.
ავტორი: აიჰან გასანოვი
