XX əsrin intellektual həyatına ədəbi və fəlsəfi yöndə təsir etmiş son dərəcə əhəmiyyətli qadın olan şəxsiyyət ,feminizmi təbliğ edən fransız yazıçı S.Bovuarın əsərlərinin mahiyyəti haqqında geniş danışmalıyıq. Onun yazdığı əsərlər xüsusilə müasir feminist fəlsəfəsi, ədəbi, sosial və mədəni nəzəriyyələrin diqqət mərkəzini təşkil edir.

Bovuarın fikrincə, qadınlıq bioloji xüsusiyyət deyil, o mədəni və tarixi yolla əldə edilir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Bovuar, “Azadlığın mahiyyəti başqalarına qarşı götürdüyümüz məsuliyyətlərə əsaslanaraq deyil, öz məsuliyətlərimizə əsaslanaraq olmalıdır” fikrini iddia edir.

Əsas olaraq “İkinci cins” əsərində qadınların qadın olmasıyla bağlı çoxlu ziddiyyətli miflər və sterotiplər altında böyüdükləri cəmiyyətdə əlverişsiz vəziyyətdə olduqlarını yazmağa başladı.Onun fikrincə öz xəyalını qurmağa və həyatları üçün mənalı layihələr həyata keçirməyə həvəsləndirilmək əvəzinə və ya istər ədəbiyyatda, istər tarixdə, istərsə də elmdə, qadınların bacarıqlı olması əvəzinə özünü başqalarına, xüsusən də kişilərə və uşaqlara həsr etmək təklif olunurdu. Uşaqlıq boyu qızlara sabit bir hekayə rejimi verilmişdir ki, bu da onları qadın kimi uğurlu olmağın sevgidə, evlilikdə uğur qazanmaq demək olduğuna və digər sahələrdə uğur qazanmağın, onları daha az cəlbedici edəcəyinə inandırırdı.

Feminizmi təbliğ edən eyni zamanda gərəkli idealarla yazdığı əsərlərinin arasında ən önemli yeri “İkinci cins” əsəri tutur.

Yazar birinci cilddə kişilərin qadınlara verdiyi rollar və sterotiplərdən danışır. İkinci cilddə o, kişilərin onları təsvir etdiyi kimi dünyada qadınların qadın olmasının necə bir şey olduğunu və bunun niyə bir çoxlarında bölünmüş və narazılıq hissi yaratdığını izah etməyə çalışırdı.

Onun təhlili aydın şəkildə göstərdi ki, qadınlıq başqalarının ehtiyaclarını prioritetləşdirməklə çox sıx bağlıdır. O bunu qəbul etmir və qarşı çıxırdı. Nəticədə xalq tərəfindən qınaq obyektinə çevrilmişdi. ictimai dəyər vahidində daha pis bir qadın hesab edilirdi.

Bir sözlə, yazar qadınların ev üçün gördüyü iş onlara bir şey verməyəcəyini, bu işlərin birbaşa cəmiyyət üçün çoxda faydalı olmayacağını deyirdi. Onun fikrincə gələcəyə qapı açılmalı qadın idealarına uyğun nələrsə istehsal edilməli idi. Daha fərqli cəmiyyət qurulmalı daha sağlam fərdlər yetişməli idi. Qadın haqlarını qorumağa çalışan yazar ailə icmasının quruluşundan narazı idi. Qadına heç bir şey etməyə icazə verilmədiyini, beləliklə, özünü bacarıqlı bir insan kimi təsdiqləyə bilməyən qadınları “insandan aslı olan parazit varlıqlar” kimi görülməsinin qarşısını almağa çalışırdı. Mənim şüarımda qadınlar bəşəriyyətin tərəqqisi yolunda çox dəyərli cinsdir. Bizləri mümkün qədər böyütmək, dəyərli hesab etmək və yol açmaq bəşəriyyət üçün böyük bir sərmayədir. Bu, heç vaxt yüngül qəbul edilməməli olan bir fenomendir.

Müəllif: Laləzər Qasanova

————–

XX საუკუნის ლიტერატურასა და ფილოსოფიაში უაღრესად მნიშვნელოვანი ქალის, ფემინიზმის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფიგურის, ფრანგი მწერლის სიმონ ბოვუარის შემოქმედებებზე საუბარი უსასრულოდ შეიძლება. მისი თხზულებები თანამედროვე ფემინისტური ფილოსოფიის, ლიტერატურული, სოციალური და კულტურული თეორიების ყურადღების ცენტრშია.

ბოვუარის აზრით, ქალურობა ბიოლოგიური თვისება კი არაა, არამედ – კულტურულად და ისტორიულად შეძენილი მოცემულობა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ბოვუარი ამტკიცებს, რომ თავისუფლების არსი ემყარება იმ პასუხისმგებლობებს, რაც ჩვენ გვაქვს სხვების მიმართ.

თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში “მეორე სქესი”, ბოვუარი საუბრობს იმის შესახებ, თუ როგორ არიან ქალები არახელსაყრელ მდგომარეობაში იმ საზოგადოებაში, სადაც ისინი იზრდებიან მრავალი ურთიერთსაწინააღმდეგო მითისა და სტერეოტიპის ქვეშ. მისი აზრით, იმის ნაცვლად, რომ საზოგადოებაში გოგოები წაახალისონ მიზნების დასასახად და მისაღწევად, ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ნაბიჯების გადასადგმელად, ზოგადად მეცნიერებაში, ლიტერატურაში, ისტორიაში ადგილის დასამკვიდრებლად, მათ სთავაზობენ, იცხოვრონ სხვებისათვის, განსაკუთრებით – კაცებისა და ბავშვებისათვის.

ბოვუარი ამბობს, რომ ბავშვობაში გოგოებს მხოლოდ ერთი ტიპის მომავლის შესაძლებლობაზე ესაუბრებიან – რომ ქალის წარმატებება ნიშნავს იმას, რომ ის ოჯახში, სიყვარულში ჰპოვებდეს ბედნიერებას და მათ არწმუნებდნენ, რომ სხვა დანარჩენ საკითხებში წარმატების მიღწევა მას სექსუალურობას დააკარგვინებდა.

მწერალი კაცების მიერ ქალებისთვის დაკისრებული როლებსა და სტერეოტიპეპზე საუბრობს. იგი გვიჩვენებს, რომ ქალობა დაკავშირებულია სხვების საჭიროებებისთვის პრიორიტეტის მინიჭებასთნ. ბოვუარი ამას არ აღიარებდა და ებრძოდა.

მწერალი აღიშნავს, რომ ქალების მიერ სახლისთვის გაწეული შრომა არაფრის მომცემი არ არის, მაგრამ ქალი პირდაპირ გამოადგება საზოგადოებას. მისი თქმით, სხვა საზოგადოებაა შესაქმნელი, ჯანსაღი ადამიანებით. ავტორი, რომელიც ცდილობდა ქალის უფლებების დაცვას, ასევე აკრიტიკებდა ოჯახის ინსტიტუტს: ქალებს არ აძლევდნენ მუშაობის შესაძლებლობას, რითიც მათ უსპობდნენ ინდივიდუალური შესაძლებლობების გამოვლენის შანსს.

ავტორი: ლალაზარ გასანოვა