Bu gün cəmiyyətimiz əvvəlki illərdən tamamilə fərqlidir, lakin cəmiyyətdə cinsi ayrı-seçkilik üçün hələ də bir yer var. Bizlər sanki iki bölgəyə bölünmüş bir dünyada yaşamağa davam edirik – kişi və qadın.Gələcəkdə kişi və qadın rollarını uğurla oynamaq isə bizə uşaqlıqdan öyrədilir.Bizlərə oğlanların ağlamadığını və qızların dava etmədiyini, oğlanların maşınla oynadığını və qızların kukla oynadığını, “sən qızsan, bu rəngdə geyinmə”, “sən oğlansan, bu rəng geyinmək olmaz” kimi fikirlər öyrədirilir. Niyə bunun belə olduğunu soruşanda isə bizə deyirlər: bu belədir, belə də olmalıdır. Hətta 21-ci əsrdə yaşadığımıza baxmayaraq, bu tipli cümlələri də eşitməyə dəvam edirik ” ay uşaq, “qızdı”, onunla yavaş oynayın, “sən qızsan”, mızıldanırsan?” “qız kimi olma, kişi ol, möhkəm ol”, “qızsan, yoxsa sənə ağır söz deyərdim”.

.Nəticədə gender bərabərliyinin pozulması cəmiyyətdə təkcə sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi problemlərlə nəticələnmir. Bu, həm də ayrı-ayrılıqda fərdlərdə psixoloji problemlərə yol açır, komplekslər, özünə dəyər verməmək və öz potensialını reallaşdıra bilməmək kimi illərlə davam edən dərin fərdi problemləri özündə ehtiva edir. Elə bu fərdlər də yaşadıqları cəmiyyəti formalaşdırırlar. Kişiyə “arvad” deməyin onu təhqir etmək, aşağılamaq sayıldığını, qadına “kişi” deməyin onu tərifləmək olduğunu öyrədirlər. Rolların aydın şəkildə bölünməsi bizə cəmiyyət olaraq sabitlik illüziyası verir. Bizə elə gəlir ki, babalarımız və nənələrimiz kimi yaşasaq, başımıza pis bir şey gəlməyəcək.

Feminizm və gender bərabərliyi kimi yeni tendensiyalar gözlənilməz və hətta təhlükəli nəticələrə gətirib çıxaracaq – qadınlar uşaq doğmağı dayandıracaq, kişilər dünyaya nəzarəti itirəcək və hər kəsin əziyyət çəkəcəyi xaos gələcək. Stereotiplər köhnə qaydalarla qorunur, baxmayaraq ki, bu qaydaların artıq bizə uyğun olmadığı açıqdır. On illər boyu yuyulmuş beyin gerçəyi kritik qiymətləndirməkdən, digər imkanları görməkdən və stereotiplərə müqavimət göstərməyi dayandırır.

Unutmayaq ki, gender bərabərliyinin əldə olunması, qız və qadınlara səlahiyyətlər verilməsi dövrümüzün hələ başa çatdırılmamış vəzifəsidir və bu günümüzdə bu hər birimizin ən böyük problemidir.

Cinslər arasında dünya üzrə bərabərliyi təmin etmək məqsədilə BMT-nin Qadınlara qarşı Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi üzrə Konvensiyasında (CEDAW, 1979) qadınların hüquqları xüsusi şəkildə müdafiə olunur.Burada üzv dövlətlər qadın və kişilər arasında güc bərabərsizliyinin struktur səbəblərini aradan qaldırmağa, qadınların iqtisadi müstəqilliyini və onlara səlahiyyət verilməsini təmin etməyə, mövcud stereotipləri ləğv etməyə, gender əsaslı zorakılığın qarşısını almaqla və onunla effektiv şəkildə mübarizə aparmaqla qadınların insan hüquqları və ləyaqətinə qarşı hörmətsizliyi aradan qaldırmağa, idarəçiliyə gender bərabərliyi prinsipini daxil etməyə çağrırlar.

Müəllif: Kübra Qaracayeva

—————————————–

გენდერული უთანასწორობა

ჩვენი საზოგადოება დღეს სრულიად განსხვავდება წინა წლებისგან, მაგრამ საზოგადოებაში კვლავ გვხვდება სექსუალური დისკრიმინაცია. ჩვენ ვაგრძელებთ ცხოვრებას ორ ნაწილად დაყოფილ სამყაროში – კაცები და ქალები. მომავალში რომ კარგად ვადაპტირდეთ, ბავშვობიდან გვასწავლიან მამაკაცისა და ქალის როლის შესრულებას. გვეუბნებიან, რომ ბიჭები არ ტირიან და გოგონები არ იბრძვიან, ბიჭები თამაშობენ მანქანებით და გოგონებით თამაშობენ თოჯინებით, “შენ ბიჭი ხარ, ამ ფერის ტარება არ შეგიძლია”. როდესაც ჩვენ ვეკითხებით, რატომ არის ასე, ისინი გვეუბნებიან: ეს ასეა, ასეც უნდა იყოს. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ 21-ე საუკუნეში ვცხოვრობთ, ჩვენ ვაგრძელებთ ისეთ ფრაზების მოსმენას, როგორიცაა: “ო, შვილო, ეს გოგოა, ნელა ითამაშეთ მასთან”; „გოგო ხომ არ ხარ, რატომ ტირი?“; “ნუ დაემსგავსები გოგოს, იყავი მამაკაცი, იყავი ძლიერი”, “შენ გოგო ხარ, თორემ შენთვის მძიმე სიტყვას გეტყოდი”.

შედეგად, გენდერული თანასწორობის დარღვევა არ იწვევს მხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკურ, სოციალურ-პოლიტიკურ პრობლემებს საზოგადოებაში. ეს ასევე იწვევს ფსიქოლოგიურ პრობლემებს და კომპლექსებს ინდივიდებში. ეს პრობლემები წლების განმავლობაში არსებობს: დაბალი თვითშეფასება და საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაციის უუნარობა. სწორედ ეს პიროვნებები ქმნიან საზოგადოებას, რომელშიც ისინი ცხოვრობენ. ისინი ასწავლიან, რომ მამაკაცის “ქალი”, რომ უწოდო ეს შეურაცხყოფას ნიშნავს, ხოლო ქალს “კაცი” რომ უწოდო, ეს შექებაა. როლების მკაფიო დაყოფა გვაძლევს სტაბილურობის ილუზიას, როგორც საზოგადოებას. ჩვენ გვეჩვენება, რომ თუ ჩვენ ვცხოვრობთ ჩვენი ბებია-ბაბუის მსგავსად, ცუდი არაფერი დაგვემართება.

ამ თვალსაზრისის მიხედვით, ფემინიზმი და გენდერული თანასწორობა გამოიწვევს მოულოდნელ და საშიშ შედეგებსაც კი – ქალები შეწყვეტენ შვილების გაჩენას, კაცები დაკარგავენ კონტროლს სამყაროზე და ყველა დაზარალდება ქაოსში. სტერეოტიპები დაცულია ძველი წესებით, თუმცა ნათელია, რომ ეს წესები ჩვენზე აღარ ვრცელდება. ათწლეულების მანძილზე ტვინის ამორეცხვის პირობებში მყოფმა ადამიანებმა შეწყვიტეს რეალობის კრიტიკული შეფასება, დაინახეს სხვა შესაძლებლობები და წინააღმდეგობა გაუწიეს სტერეოტიპებს.

ნუ დაგვავიწყდება, რომ გენდერული თანასწორობის მიღწევა და გოგონებისა და ქალების გაძლიერება ჩვენი დროის დაუმთავრებელი ამოცანაა და დღეს ეს თითოეული ჩვენგანის ყველაზე დიდი პრობლემაა.

გაეროს კონვენცია ქალთა დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ (CEDAW, 1979) სპეციალურად იცავს ქალთა უფლებებს მსოფლიოში გენდერული თანასწორობის უზრუნველსაყოფად და მოუწოდებს მათი გაძლიერების, არსებული სტერეოტიპების აღმოფხვრისკენ. ადამიანის უფლებებისა და ღირსების განმტკიცებით, გენდერული ძალადობის პრევენციით, მასთან ეფექტიანი ბრძოლით და მმართველობაში გენდერული თანასწორობის პრინციპის ჩართვით ბევრი ცვლილების განხორციელებაა შესაძლებელი.

ავტორი: კიუბრა გარაჯაევა