Dünya əhalisinin demək olar ki, yarısını qadınlar təşkil etsə də, iqtisadi proseslərdə və qadınların əmək bazarına daxil edilməsində böyük disbalans var. 2020-ci il siyahıyaalınmasına əsasən, qadınlar dünya əhalisinin 49,6%-ni və ya demək olar ki, yarısını, Gürcüstanda isə eyni mənbəyə görə qadınlar əhalinin 52,3%-ni təşkil edir.
Bu baxımdan dünyada tarazlığın pozulması ölkənin iqtisadi göstəricilərinə və inkişafına mənfi təsir göstərir. Vəziyyəti yaxşı görmək üçün hər hansı konkret göstəriciləri müqayisə edə bilərik. Məsələn, iqtisadi proseslərdə və əmək bazarında gender balanssızlığının az-çox mövcud olduğu, insan hüquqları, bərabərlik, sağlamlıq və digər bu kimi məsələlərin yüksək səviyyədə olduğu bir ölkədə bütün bu məsələlərin nəticə olaraq iqtisadi göstəricilərlə bağlı olduğunu görürük. Beləliklə, yaşayış səviyyəsi yüksək olan yerdə biz nadir hallarda sosial problemlərlə rastlaşırıq.
Bu balanssızlığı və onun mənfi təsirini nəzərə alaraq, qadınların iqtisadi imkanlarının gücləndirilməsi və onların biznesdə iştirakının artırılması keçmiş və indiki əsrlərin əsas qlobal prioritetlərindən biridir, belə ki, qadın sahibkarlar ölkənin iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verə bilərlər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial Şurası və digər mühüm təşkilatlar tərəfindən qəbul edilir ki, qadınlar və kişilər iqtisadi proseslərdə bərabər şəkildə iştirak etmədikcə, heç bir real irəliləyiş əldə edilə bilməz.
Müxtəlif amillər nəticəsində qadınlar əmək bazarında özlərini daha az reallaşdıra bilirlər, çünki mövcud stereotiplər və cəmiyyətdəki münasibətlər qadınlara iqtisadi proseslərdə iştirak etmək üçün daha az imkan yaradır. Bunun səbəbi milli-ənənəvi, sosial və mədəni amillərdir ki, bunun da nəticəsində qadınların əmək bazarında daha az təmsil olunması göstərilir.
Dünya İqtisadi Forumunun 2020-ci il hesabatına görə fərq belədir: dünyada yetkin kişilərin (15-64 yaş) 78%-i işçi qüvvəsindədir, qadınların isə yalnız 55%-i (eyni yaş qrupu) əmək bazarında fəal iştirak edir, bu o deməkdir ki, qlobal işçi qüvvəsinin 30%-dən çoxu gender balanssızlığını göstərir və nəticədə həm ev təsərrüfatları, həm də ölkələr üçün iqtisadi məhsuldarlıq və gəlir itirilir.
Günümüz reallığında, Gürcüstanda qadınların sosial-iqtisadi aspektləri haqqında danışmaq çox vaxt maraqlı deyil.
Gürcüstanda sosial-iqtisadi sahədə, iqtisadi proseslərdə və əmək bazarında gender bərabərliyinə nail olmaq üçün bir sıra qanunlar qəbul edilib, lakin bu istiqamətdə hələ də müsbət tendensiya müşahidə olunmur.
Parlament ilk dəfə olaraq 2010-cu ildə gender bərabərliyi haqqında qanun qəbul etdi ki, onun da əsas mahiyyəti gender zəminində ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsidir. Gürcüstanda da ayrı-seçkiliyin bütün formalarının qarşısının alınması haqqında qanun qəbul edilib. İctimai sektorda qadın və kişilərin hüquqlarını bərabərləşdirən qanun da qəbul edilib. Yenicə dəyişdirilmiş Əmək Məcəlləsində mühüm islahatlar və iş yerlərində gender bərabərliyi məsələsi nəzərdə tutulub.
Qanunverici orqanın atdığı addımlara baxmayaraq, mənzərə tamamilə fərqlidir, çünki təəssüf ki, reallıq qanunla tənzimlənmiş qaydalardan fərqlidir və digər mühüm sosial aspektlər də nəzərə alınmalıdır – ümumi normalar və stereotiplər, həmçinin qadınlara ailə üzvləri tərəfindən təzyiqlər, xüsusilə ərlər və digər “nüfuzlu” şəxslərlər tərəfindən.
İşləmədiyini deyən hər 5 qadından biri evdə qalmağın ərinin istəyi olduğunu bildirir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, kişilərdə hər 50 nəfərdən birində eyni vəziyyət var. Qadınların iş qüvvəsində formal olaraq iştirak edib-etməməsindən asılı olmayaraq, onların əksəriyyəti görünməz əməklə məşğul olurlar. Gürcüstanın üzvi qanunu, Əmək Məcəlləsinin 24-cü maddəsinin ikinci hissəsinə əsasən, standartlaşdırılmış iş saatı həftədə 40 saatdan çox olmamalıdır. Qadınlar həftədə orta hesabla 45 saatını ev işlərinə sərf edirlər ki, bu da tam iş günü ilə bərabərdir. Ancaq bunun üçün heç kim onlara pul ödəmir.
Əmək bazarında gender bərabərsizliyini, qadınların iqtisadi prosesə və əmək bazarına daha az cəlb olunmasını, bunun səbəbinin nə olduğunu və onun əsaslarını araşdırmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qadınlar (UN WOMEN) mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb. Gürcüstanda sektor”.
Sorğuda iştirak edən qadınlar əmək bazarına cəlb olunmağa mane olan və ya müvafiq imkan yaratmayan əsas səbəblərdən danışıblar.
Sorğuda iştirak edən qadınlar qeyd edirlər ki, “kişilər qadınların işləməsinə mane olur və vaxtlarının əhəmiyyətli bir hissəsi uşaq baxımı və bununla bağlı vəzifələrə həsr olunur. Bundan əlavə, iştirakçılar bildiriblər ki, ailədə dayaq olmadığından xidmət üçün təqaüdə çıxmaq məcburiyyətində qalıblar. İşdə qadınlar üçün nəyin ən vacib olduğunu soruşduqda iştirakçılar cavab verdilər ki, cədvəl vacibdir, çünki ərlər arvadlarından “vaxtında evə qayıtmalarını” gözləyirlər.
Araşdırmaya görə, qadınların işçi qüvvəsində payı kişilərdən xeyli aşağıdır. Yetkin əhalidə bu fərq 29 faiz bəndi, məhsuldar yaşda (18-64) isə 27 faiz bəndi təşkil edir. Yetkin qadınların 21%-i və məhsuldar yaşda olan qadınların 27%-i özlərini evdar qadın kimi qəbul edir. Bunun əksinə olaraq, həm ümumi əhalinin, həm də məhsuldar yaşda olan kişilərin bir faizindən azı ev işlərini onların əsas məşğuliyyəti olduğunu göstərir.
Qadınların iqtisadi həyatında passivlik müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanır. Bir çox hallarda qadınların əmək bazarında passivliyi onların istəyi deyil. Qadınlar bu passivliyin müxtəlif səbəblərini göstərirlər, nəticədə qadınlar əmək bazarında öz potensiallarını reallaşdıra bilmirlər.
İqtisadi həyatda passivlik qadınlar tərəfindən belə izah edilir: Qadınların 40%-i “şəxsi və ailəvi səbəblərdən” işləmədiyini bildirir; Kişilər üçün bu göstərici 22% təşkil edir. Bundan əlavə, qadınların 24%-i evdə qalmağa və uşaqlarına baxmağa üstünlük verir, buna görə də işləmirlər; Kişilərdə isə yalnız 2% eyni şeyi arzu edir. İşləmədiyini deyən hər beş qadından biri əri, onun evdə qalmasını istədiyini deyir. Müqayisə üçün deyək ki, kişilərdə əlli nəfərdən birində eyni istək var. “İşləmədiyini deyən qadınların 6%-i buna səbəb kimi uşaq baxımının əlçatmazlığını və ya keyfiyyətsizliyini göstərir, kişilərdə isə bu rəqəm 1%-dir”.
Müxtəlif səbəblərə baxmayaraq, qadın və kişilərin iş qüvvəsində iştirakı arasındakı fərqin əsas səbəbi ailə işləridir. “Evdar qadın statusuna sahib olan qadınlar vaxtlarının 74%-ni ailə və şəxsi işlərinə həsr edir və bu, işsizliyin səbəbi kimi göstərilir”.
BMT-nin Qadınlar təşkilatının apardığı sorğu nəticəsində məlum olub ki, ümumiyyətlə, işləmədiyini deyən qadınların 49%-i (məhsuldar yaşda olan qadınların 57%-i) ailə qayğısı və şəxsi məsuliyyətlə bağlı amillərdən ən azı birinə istinad edir ki, bu da işsizlərdən iki dəfə çoxdur. Kişilər tərəfindən eyni səbəblərə görə eyni göstərici 24%-dir.
Qadınların sosial-iqtisadi problemi və onların iqtisadi proseslər və əmək bazarında passivliyin səbəblərindən danışarkən uşaq bağçalarına əl çatanlıq məsələsi çox vacibdir. Qeyd edək ki, bağçalara əl çatanlıq məsələsi birbaşa iş yerinə çıxış məsələsi ilə bağlıdır, çünki uşaq baxçasının mövcudluğu qadına uşağa baxmada çox kömək edir və onun ailə işlərində onsuz da ağır olan yükünü yüngülləşdirir.
BMT-nin Qadınlar təşkilatının sorğusunda qadınlar da bu məsələyə diqqət yetiriblər. Kənd tipli qəsəbələrdən birindən olan iştirakçı deyir: “Rayonlarda keyfiyyətli uşaq baxımı xidmətlərindən yararlana bilsələr, daha çox qadınlar işləyərdi. Şəxsən mənə iş təklif etdilər ki, oğlum bir yaş 6 aylıq idi və kənddə bağça yox idi ….Müvafiq olaraq etiraz etməli oldum.
Yuxarıdakı araşdırmada ən maraqlı və vacib məsələlərdən biri də bağçaların iş qrafiki ilə bağlı rəydir: “Bağçaların iş qrafiki də problemlidir, çünki onlar axşam saat 6-da bağlanır, iş saatı isə saat 6-da bitir..”
Bundan əlavə, uşaq bağçalarının və oxşar sosial aspektlərin əhəmiyyəti Sosial Ədalət Mərkəzi (keçmiş EMC) tərəfindən qadınların həyatının kəsişən tədqiqatında vurğulanır, burada deyilir: Onlar hesab edirlər ki, biliyi və təcrübəsi olmayan kişilər müxtəlif yerlərdə işə götürülür, qadınlar isə nadir hallarda belə imkanlara malikdirlər. Üstəlik, uşaqlar qadınların himayəsində olduqları və bir çox kəndlərdə uşaq bağçaları olmadığı üçün uşaqlarını qoyub gedə bilmirlər; Ancaq , anaların məktəbli uşaqlarını orada qoyacaq uzun müddətlik dərslər mövcüd deyil.
İqtisadi proseslərdə və əmək bazarında gender balanssızlığından danışarkən, işsizliyin fəsadlarından və qadınların gündəlik həyatına necə təsir etməsindən də danışmaq lazımdır. Maraqlıdır ki, qadınların işsizliyi onların iqtisadi vəziyyəti ilə bağlıdır. İşsizlik vəziyyətində iqtisadi vəziyyət məşğulluqdan daha pisdir, çünki işsizlik qadınların həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
BMT-nin Qadınlar Təşkilatının (UN WOMEN) araşdırmasına görə, işçi qüvvəsindən kənarda olan və ya işsiz olan qadınlar daha yoxsul iqtisadi şəraitdə yaşayır, həyat keyfiyyəti aşağıdır və ümumiyyətlə, gender bərabərliyi əleyhinə fikirlərə sahibdirlər. İşsiz qadınlar işləyən qadınlarla müqayisədə daha yoxsul ailələrdə yaşayır və maliyyə resurslarına çıxışları məhduddur. “Deməli, qadınlar işləmədikdə, ailələrin iqtisadi vəziyyəti pisləşir”.
Sosial Ədalət Mərkəzinin apardığı araşdırmada da oxşar mənzərəni görürük. Xüsusilə, araşdırmaya görə, “qadınlar əsasən iki səbəbə görə məşğulluq istəyirlər. Birincisi, ailələrinin maddi cəhətdən təminatlı olmaması və daha çox gəlir əldə etmək istəmələridir. Qadınlar ən çox bu səbəbdən işləmək üçün motivasiya olunmuş kimi adlandırılırdı. Qadınların adını çəkdiyi ikinci şey müəyyən bir müstəqillik növü əldə etmək idi. Bəzi respondentlərin fikrincə, məşğulluq yolu ilə onlar daha çox müstəqillik əldə edəcək və həyatlarına daha çox nəzarət edəcəklər”.
Həmçinin diqqətəlayiq haldır ki, iqtisadi proseslərdə iştirak edən qadınlar məişət zorakılığına qarşı daha az həssas olurlar və maddi cəhətdən ərlərindən asılı olduqları üçün zorakılığa baxmayaraq, ailə saxlamaq məcburiyyətində deyillər.
Bunu Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qadınlar Təşkilatının (UN WOMEN) apardığı araşdırma da təsdiqləyir: “İşlə məşğul olan qadınların bəzi məsələlərdə qadın və kişi münasibətlərinə daha çox bərabərlikçi baxışları var. İşləyən qadınlar nisbətən az düşünürlər ki, “qadınlar ailəni saxlamaq üçün zorakılığa dözməlidirlər” (uyğun rəqəmlər müvafiq olaraq 10% və 6% təşkil edir). İşləyən qadınlar işsiz qadınlardan 5 faiz daha çox “anası işləməsə məktəbəqədər yaşında olan uşaq üçün daha yaxşıdır” fikri ilə razılaşmırlar.
Artıq qeyd edildiyi kimi, ölkənin iqtisadi göstəricilərinin və ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün qadınların iqtisadi prosesə və əmək bazarına cəlb edilməsi çox mühümdür. Bu məsələ həm də ölkənin təkcə iqtisadi vəziyyətinə deyil, həm də həyat səviyyəsinə müsbət təsir göstərir, çünki iqtisadi problemlər daha az özünü büruzə verən yerdə sosial problemlərlə daha az rastlaşırıq.
Söhbət qadınların iqtisadi imkanlarının və sahibkarlıq imkanlarının qiymətləndirilməsinə gəldikdə, bunun qiymətləndirilməsində ən mühüm amillərdən biri maliyyəyə əl çatanlığıdır. Bu komponent sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamaq və inkişaf etdirmək üçün vacib şərtdir. Xüsusilə, maliyyə imkanları yeni şirkətlərin bazara daxil olmasına, rəqabətli biznes mühitinin yaradılmasına, yeni işçi qüvvəsinə tələbatın yaranmasına, işsizlik səviyyəsinin aşağı düşməsinə şərait yaradır. Bu amil əhəmiyyətli bir maneədir və qadınlar üçün daha böyük maneə təşkil edir.
Qadınların biznesə və sahibkarlığa cəlb edilməsinin hər bir ölkənin iqtisadi inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməsi ilə yanaşı, Harvard Business Review jurnalına görə, ümumilikdə qadınlar öz təhsillərini, gəlirlərini və resurslarını ictimaiyyətlə bölüşmək imkanına malikdirlər. Deməli, qadın sahibkarlığının müsbət həvəsləndirilməsi və dəstəklənməsi ölkənin iqtisadi potensialının maksimum dərəcədə artırılması üçün ən mühüm amillərdən biridir.
Bütün yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq, qadınların iqtisadi prosesə cəlb olunması problemindən danışarkən problem təkcə qanunlara əməl edilməməsi deyil, həm də sosial-iqtisadi aspektlər və cəmiyyətdəki norma və stereotiplər, ailə üzvlərinin təzyiqləridir, xüsusilə ərlər və digər “nüfuzlu” insanların.
Eyni zamanda, qadınların ölkənin iqtisadi inkişafı, ailənin maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, zorakılığa daha az həssaslıq üçün şərait yaradılması və s. kimi proseslərə cəlb edilməsinin vacibliyini vurğulamaq lazımdır.
Müəllif: Ayhan Həsənov
————————————
გენდერული დისბალანსი ეკონომიკურ პროცესებში და შრომის ბაზარზე
მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოს მოსახლეობის თითქმის ნახევარი ქალია, დიდი დისბალანსია ეკონომიკურ პროცესში და შრომის ბაზარზე ქალების ჩართულობის მიმართულებით. გაერთიანებული ერების მოსახლეობის აღწერის 2020 წლის მონაცემებით, მსოფლიო მოსახლეობის 49.6%-ს, ანუ თითქმის ნახევარს, ქალები შეადგენენ, საქართველოს შემთხვევაში კი, იგივე წყაროზე დაყრდნობით, ქალები მოსახლეობის 52.3% შეადგენენ.
ამ მიმართულებით მთელ მსოფლიოში არსებული დისბალანსი ნეგატიურად მოქმედებს ქვეყნის ეკონომიკურ მაჩვენებელსა და განვითარებაზე. იმისათვის, რომ სურათი კარგად დავინახოთ, შეგვიძლია, რომელიმე კონკრეტული მაჩვენებლები შევადაროთ. მაგალითად, რომელ ქვეყანაშიც გენდერული დისბალანსი ასე თუ ისე დაცულია ეკონომიკურ პროცესებსა და შრომის ბაზრაზე, ადამიანის უფლებების დაცვის, თანასწორობის, ჯანდაცვის და სხვა მსგავსი საკითხები მაღალ დონეზეა, ვხედავთ, რომ ყველა ეს საკითხი საბოლოო ჯამში ეკონომიკურ მაჩვენებელს უკავშირდება და გამოდის, რომ სადაც ცხოვრების დონე მაღალია, იქ ნაკლებად ვხვდებით სოციალურ პრობლემებს.
ამ დისბალანსის და მისი ნეგატიური გავლენების გათვალისწინებით, ქალთა ეკონომიკური გაძლიერება და მათი ჩართულობის გაზრდა ბიზნეს საქმიანობაში გასული და მიმდინარე საუკუნის ერთ-ერთი მთავარი გლობალური პრიორიტეტია, იმიტომ რომ ქალ მეწარმეებს შეუძლიათ, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანონ ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაში. გაერთიანებული ერების ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს და სხვა მნიშვნელოვანი ორგანიზაციების მიერ აღიარებულია, რომ რეალური პროგრესის მიღწევა ვერ მოხერხდება, სანამ ქალი და კაცი თანაბრად არ იქნებიან ჩართულნი ეკონომიკურ პროცესებში.
სხვადასხვა ფაქტორების შედეგად, ქალები ნაკლებად ახერხებენ შრომის ბაზარზე თავის რალიზებას, რადგან არსებული სტრეოტიპული დამოკიდებულება და საზოგადოებაში დამაკვიდრებული მიდგომები ნაკლებად აძლევს ქალებს შესაძლებლობას, ჩაერთონ ეკონომიკურ პროცესებში. ამის მიზეზად შეგვიძლია დავასახელოთ ეროვნულ-ტრადიციული, სოციალური და კულტურული ფაქტორები, რის შედეგადაც ქალები გაცილებით ნაკლებად არიან წარმოდგენილნი შრომით ბაზარზე. აღნიშნული სხვაობა, 2020 წლის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის ანგარიშზე დაყრდნობით, ასე გამოიყურება: მსოფლიოში ზრდასრული მამაკაცების (15-64 წელი) 78% წარმოადგენს სამუშაო ძალას, როცა ქალების (იგივე ასაკობრივი ჯგუფი) მხოლოდ 55%-ია აქტიურად ჩართული შრომით ბაზარზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ გლობალური სამუშაო ძალის 30%-ზე მეტი მიგვითითებს გენდერულ დისბალანსზე და შესაბამისად, დაკარგულ ეკონომიკურ წარმადობასა და შემოსავალზე, როგორც ოჯახებისთვის, ასევე ქვეყნებისთვის.
დღევანდელი საქართველოს რეალობისთვის, ქალების სოციალურ-ეკონომიკურ ასპექტებზე საუბარი, ხშირ შემთხვევაში, ნაკლებად არის საინტერესო.
საქართველოში სოციალურ-ეკონომიკურ კუთხით, ეკონომიკურ პროცესებში და შრომის ბაზარზე გენდერული თანასწორობის მისაღწევად მიღებულ იქნა არაერთი კანონი, მაგრამ მაინც არ არის პოზიტიური ტენდენცია ამ მიმართულებით.
პირველად, 2010 წელს, პარლამენტმა მიიღო კანონი გენდერული თანასწორობის შესახებ, რომლის მთავარი არსი სქესობრივი ნიშნით დისკრიმინაციის დაუშვებლობაა. ასევე საქართველოში მიღებულ იქნა კანონი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“. მიღებულ იქნა კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ, რომელიც ქალსა და კაცს თანაბარ პირობებში აქცევს. შრომის კოდექსში, რომელიც ახლახან ჩასწორდა, სერიოზული რეფორმა და სამუშაო ადგილებზე გენდერული თანასწორობის საკითხი მნიშვნელოვნად არის გათვალისწინებული.
მიუხედავად კანონმდებლობის კუთხით გადადგმული ნაბიჯებისა, სულ სხვა სურათია რეალობაში, რადგან, სამწუხაროდ, რეალობა ცდება კანონით განსაზღვრულ რეგულაციებს და ასევე გასათვალისწინებელია სხვა მნიშვნელოვანი სოციალური ასპექტებიც – საზოგადოებაში გავრცელებული ნორმები და სტერეოტიპები, ასევე, ოჯახის წევრებისა და, კერძოდ, ქმრისა და სხვა „გავლენიანი“ პირების ზეწოლა ქალებზე.
5 -დან ერთი ქალი, რომელიც ამბობს რომ არ მუშაობს, აღნიშნავს, რომ მისი სახლში დარჩენა ქმრის სურვილია. შედარებისთვის, კაცების შემთხვევაში იგივე მდგომარეობა აქვს 50-დან ერთს. მიუხედავად იმისა, მონაწილეობენ თუ არა ქალები სამუშაო ძალაში ოფიციალურად, მათი უმრავლესობა ასრულებს უხილავ შრომას. საქართველოს ორგანული კანონი, შრომის კოდექსის 24-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, ნორმირებული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს. ქალები საოჯახო საქმეებზე კვირაში საშუალოდ 45 საათს ხარჯავენ, რაც სრულ განაკვეთზე მუშაობას უდრის. თუმცა მათ ამაში ხელფასს არავინ უხდის.
იმისთვის, თუ რით არის გამოწვეული შრომის ბაზარზე არსებული გენდერული დისბალანსის, ქალების ნაკლები ჩართულობა ეკონომიკურ პროცესსა და შრომის ბაზარზე, და ამის ძირითადი საფუძვლების შესასწავლად, გაეროს ქალთა ორგანიზაციამ (UN WOMEN) ჩაატარა კვლევა, რომელიც ამ საკითხის შესახებ აღნიშნულია კვლევაშიც სახელწოდებით “ქალთა დაბალი ეკონომიკური აქტიურობა და არაფორმალურ სექტორში ჩართულობა საქართველოში”.
კველვაში გამოკითხულმა ქალებმა ისაუბრეს იმ ძირითად მიზეზებზე, რომელიც ან ხელს უშლის, ან არ აძლევს შესაბამის შესაძლებლობას, ჩაერთონ შრომის ბაზარში.
გამოკითხვაში მონაწილე ქალები აღნიშნავენ, რომ „კაცები ხელს უშლიან ქალებს მუშაობაში და მათი დროის მნიშვნელოვანი ნაწილი ბავშვის მოვლას და შესაბამის პასუხისმგებლობებს ეთმობა. გარდა ამისა, მონაწილეები ამბობენ, რომ ოჯახში მხარდაჭერის არარსებობის გამო, ისინი იძულებული იყვნენ, სამსახურისთვის თავი დაენებებინათ. კითხვაზე, თუ რა იყო ქალებისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამსახურში, მონაწილეებმა უპასუხეს, რომ მნიშვნელოვანი იყო გრაფიკი, რადგან ქმრები მოელიან, რომ ცოლები “სახლში დროზე დაბრუნდნენ”.
აღნიშნული კვლევის მიხედვით, ქალების წილი სამუშაო ძალაში, კაცებთან შედარებით, მნიშვნელოვნად დაბალია. მოზრდილი ასაკის მოსახლეობაში ეს განსხვავება 29 პროცენტულ ერთეულს შეადგენს, ხოლო პროდუქტიულ ასაკში (18-64) – 27 პროცენტულ ერთეულს. ზრდასრული ქალების 21% და პროდუქტიული ასაკის ქალების 27% თავს დიასახლისად აღიქვამს. ამის საპირისპიროდ, როგორც მთლიანი მოსახლეობის, ისე პროდუქტიული ასაკის კაცების ერთ პროცენტზე ნაკლები მიუთითებს თავის ძირითად საქმიანობად საოჯახო საქმეებს.
ქალების ეკონომიკურ ცხოვრებაში პასიურობა სხვადასხვა მიზეზით არის გამოწვეული. ხშირ შემთხვევაში, ქალების შრომის ბაზარზე პასიურობა არაა მათი სურვილი. ქალები აღნიშნული პასიურობის საფუძვლად ასახელებენენ სხვადასხვა მიზეზებს, რის შედეგადაც, ქალებს არ შეუძლიათ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება შრომის ბაზარზე.
ეკონომიკურ ცხოვრებაში პასიურობას ქალები შემდეგნაირად ხსნიან: ქალების 40% აღნიშნავს, რომ ისინი არ მუშაობენ “პირადი და ოჯახური მიზეზების” გამო; ეს მაჩვენებელი 22%-ია კაცების შემთხვევაში. გარდა ამისა, ქალების 24%-ს ურჩევნია, დარჩეს შინ და იზრუნოს შვილებზე, შესაბამისად, არ იმუშაოს; კაცების შემთხვევაში კი მხოლოდ 2% ისურვებდა იმავეს. ხუთიდან ერთი ქალი, რომელიც ამბობს, რომ არ მუშაობს, აღნიშნავს, რომ მათი მეუღლეების სურვილია, ისინი სახლში დარჩნენ. შედარებისთვის, კაცების შემთხვევაში, იგივე სურვილი აქვს ორმოცდაათიდან ერთს. იმ ქალების 6%, რომლებიც ამბობენ, რომ არ მუშაობენ, ამის მიზეზად ასახელებს ბავშვთა მოვლის ხელმიუწვდომლობას ან დაბალ ხარისხს, კაცების შემთხვევაში კი ეს მაჩვენებელი 1%-ია”.
მიუხედავად განსხვავებული მიზეზებისა, საოჯახო საქმეები არის სამუშაო ძალაში ქალებისა და კაცების მონაწილეობას შორის განსხვავების ძირითადი მიზეზი. “დიასახლისის სტატუსის მქონე ქალები ოჯახის და პირადი საქმეების შესრულებას დროის 74%-ს უთმობენ და ამას ასახელებენ უმუშევრობის მიზეზად“.
გაეროს ქალთა ორგანიზაცია კვლევაში ამბობს, რომ საერთო ჯამში, იმ ქალების 49%-მა, რომლებიც ამბობენ, რომ არ მუშაობენ (არის პროდუქტიული ასაკის ქალების 57%), მიზეზად ოჯახის მოვლასა და პირად ვალდებულებებთან დაკავშირებული ფაქტორებიდან ერთ-ერთი მაინც დაასახელა, რაც ორჯერ მეტია უმუშევარი კაცების მიერ დასახელებულ იმავე მიზეზებზე (24%).
ქალების სოციალურ-ეკონომიკურ პრობლემასა და მათი ეკონომიკურ პრცესებსა და შრომის ბაზარზე პასიურობის მიზეზებზე საუბრისას, ძალიან მნიშვნელოვანია ბაგა-ბაღების ხელმისაწვდომობის საკითხი. აღსანიშნავია, რომ ბაგა-ბაღების ხელმისაწვდომის საკითხი პირდაპირ კავშირშია სამუშაო ადგილის ხელმისაწვდომობის საკითხთან, რადგან ბაგა-ბაღების არსებობა ქალს ძალიან ეხმარება ბავშვის მოვლის მხრივ და ამსუბუქებს მის ისედაც მძიმე ტვირთს საოჯახო საქმეებში.
UN WOMEN-ის გამოკითხვაში მონაწილე ქალებმაც გაამახვილეს ამ საკითხზე ყურადღება. ერთ-ერთმა სოფლის ტიპის დასახლებაში მცხოვრებმა მონაწილემ თქვა: “უფრო მეტი ქალი იმუშავებდა თუ ექნებოდა წვდომა ბავშვის მოვლის ხარისხიან სერვისზე რეგიონებში. პირადად მე შემომთავაზეს სამუშაო როცა ჩემი შვილი ერთი წლის და 6 თვის იყო და სოფელში არ არსებობდა ბაღი…. [შესაბამისად, ვერ მივიღე შემოთავაზება]”.
ზემოთ აღნიშნულ კვლევაში გამოვლენილი ერთ-ერთი საინტერესო და მნიშვნელოვანი საკითხი ბაგა-ბაღების სამუშაო განრიგთან დაკავშირებული მოსაზრებაა: „ბაღების განრიგიც პრობლემურია, რადგან ისინი იხურება საღამოს 6 საათზე, მაშინ, როცა 6 საათზე მთავრდება სამუშაო დროც“.
გარდა ამისა, საბავშვო ბაღების მნიშვნელობასა და მსგავს სოციალურ ასპექტებზე აქცენტი გაკათებულია სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC) მიერ ჩატარებული ქალების ცხოვრების ინტერსექციურ კვლევაში, რომელშიც აღნიშნულია: „რესპონდენტების აზრით, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ქალებისთვის ბევრად უფრო რთულია დასაქმება, ვიდრე – კაცებისთვის. ისინი მიიჩნევენ, რომ კაცები ცოდნისა და გამოცდილების გარეშეც დასაქმდებიან სხვადასხვა ადგილას, ხოლო ქალებს ამის საშუალებაც იშვიათად აქვთ. ამას გარდა, ისინი ვერ ტოვებენ შვილებს, რადგან მათზე ზრუნვა ქალებს აწევთ და ბევრ სოფელში არ არსებობს საბავშვო ბაღი; იშვიათია გახანგრძლივებული გაკვეთილები, სადაც სკოლის მოსწავლეებს ქალები უფრო დიდი ხნით დატოვებდნენ.
ეკონომიკურ პროცესებში და შრომის ბაზარზე გენდერულ დისბალანსზე საუბრისას, მნიშვნელოვანია იმაზეც საუბარი, თუ რა შედეგი შეუძლია გამოიწვიოს დაუსაქმებლობას და როგორ მოქმედებს ეს საკითხი ქალების ყოველდღიურობაზე. აღსანიშნავია, რომ ქალების დაუსაქმებლობა უკავშირდება მათ ეკონომიკურ მდგომარეობას. დაუსაქმებლობის შემთხვევაში, დასაქმების შემთხვევასთან შედარებით, ეკონომიკური მდგომარეობა უფრო უარეს მდგომარეობაშია, რადგან უმუშევრობას ქალების ცხოვრების ხარისხზე უარყოფით გავლენა აქვს.
გაეროს ქალთა ორგანიზაციის (UN WOMEN) მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, ქალები, რომლებიც სამუშაო ძალის მიღმა ან უმუშევრები არიან, ცხოვრობენ უარეს ეკონომიკურ პირობებში, აქვთ ცხოვრების ხარისხის უფრო დაბალი მაჩვენებელი და ზოგადად უფრო ხშირად არიან გენდერული თანასწორობის საწინააღმდეგო შეხედულებების მატარებლები. დასაქმებულ ქალებთან შედარებით, დაუსაქმებელი ქალები ცხოვრობენ უფრო ღარიბ ოჯახებში და აქვთ შეზღუდული წვდომა ფინანსურ რესურსებზე. “შესაბამისად, მაშინ, როცა ქალები არ მუშაობენ, ოჯახების ეკონომიკური მდგომარეობა უარესდება“.
მსგავს სურათს ვხედავთ სოციალური სამართლიანობის ცენტრის მიერ ჩატარებულ კვლევაშიც. კერძოდ, კვლევის მიხედვით, „დასაქმება ქალებს უნდათ, ძირითადად, ორი მიზეზით. პირველი ისაა, რომ მათი ოჯახი ეკონომიკურად უზრუნველყოფილი არ არის და სურთ, მეტი შემოსავალი ჰქონდეთ. მუშაობის მოტივაციად ქალები ამ მიზეზს ყველაზე ხშირად ასახელებდნენ. მეორე კი, რაც ქალებმა დაასახელეს, იყო გარკვეული ტიპის დამოუკიდებლობის მოპოვება. ზოგიერთი რესპონდენტის აზრით, დასაქმების საშუალებით ისინი მეტ ავტონომიურობას შეიძენენ და მეტად აიღებენ თავიანთ ცხოვრებაზე კონტროლს“.
ასევე აღსანიშნავია, რომ ეკონომიკურ პროცესებში ჩართული ქალები უფრო ნაკლებად ხდებიან მოწყვლადნი ოჯახში ძალადობის ფაქტების დროს და არ გრძნობენ თავს ვალდებულად, ძალადობის მიუხედავად შეიუნარჩუნონ ოჯახი, იმის გამო, რომ ფინანსურად არიან დამოკიდებული ქმარზე.
ამას ადასტურებს გაეროს ქალთა ორგანიზაციის (UN WOMEN) მიერ ჩატარებული კვლევაც: „ზოგიერთ საკითხთან მიმართებით დასაქმებულ ქალებს აქვთ უფრო ეგალიტარული შეხედულებები ქალებსა და კაცებს შორის ურთიერთობაზე. დასაქმებული ქალები შედარებით ნაკლებად ფიქრობენ რომ „ქალებმა უნდა მოითმინონ ძალადობა ოჯახის შენარჩუნების ხათრით“ (შესაბამისი მაჩვენებლებია 10% და 6%). დასაქმებული ქალები 5 პროცენტული ერთეულით უფრო ხშირად არ ეთანხმებიან მოსაზრებას, რომ „სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის უკეთესია, თუ დედა არ მუშაობს“, ვიდრე უმუშევარი ქალები”.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ქვეყნის ეკონომიკურ მაჩვენებელსა და ქვეყნის ეკონომიკურად განვითარების დონის ასამაღლებად, ძალიან მნიშვნელოვანია ქალების ჩართულობა ეკონომიკურ პროცესსა და შრომის ბაზარზე. ასევე აღნიშნული საკითხი არამარტო ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, არამედ ცხოვრების დონის ამაღალებაზეც ახდენს პოზიტიურ გავლენას, რადგან სადაც ეკონომიკური პრობლემები ნაკლებად იკვეთება, პროპორციულად იქ ნაკლებად ვხვდებით სოციალურ პრობლემებსაც.
რაც შეეხება ქალების ეკონომიკური გაძლიერებისა და სამეწარმეო შესაძლებლობების შეფასებას, აღნიშნულის შესაფასებლად ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი ფინანსებზე ხელმისაწვდომობაა. აღნიშნული კომპონენტი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა სამეწარმეო საქმიანობის დასაწყებად და განსავითარებლად. კერძოდ, ფინანსების ხელმისაწვდომობა ხელს უწყობს ბაზარზე ახალი კომპანიების შემოსვლას, კონკურენტული ბიზნეს-გარემოს შექმნას, ახალ სამუშაო ძალაზე მოთხოვნას და უმუშევრობის დონის შემცირებას. ეს ფაქტორი მნიშვნელოვანი წინაღობაა და ქალების შემთხვევაში უფრო დიდ წინაღობას წარმოადგენს.
გარდა იმისა, რომ ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკური ზრდისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ქალების ჩართულობას ბიზნეს და სამეწარმეო საქმიანობას, Harvard Business Review-ზე დაყრდნობით, ზოგადად ქალებს უფრო მეტად შესწევთ უნარი, საზოგადოებას გაუზიარონ საკუთარი განათლება, შემოსავლები და რესურსები. შესაბამისად, ქალთა სამეწარმეო საქმიანობის პოზიტიური წახალისება და მხარდაჭერა წარმოადგენს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის მაქსიმალურად რეალიზაციისთვის.
ყველა ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ქალების ეკონომიკაში ჩართულობის პრობლემასთან დაკავშირებით საუბრისას, პრობლემაა არამარტო კანონმდებლობის მოთხოვნის შეუსრულებლობა, არამედ სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები და საზოგადოებაში გავრცელებული ნორმები და სტერეოტიპებიც, ასევე, ოჯახის წევრებისა და, კერძოდ, ქმრისა და სხვა „გავლენიანი“ პირების ზეწოლის ფაქტორი.
ამასთან, აუცილებელია ქალების ისეთ პროცესებში ჩართულობის მნიშვნელობაზე ხასგასმა, როგორიცაა ქვეყნის ეკონომიკური ზრდა, ოჯახის ფინანსური მდგომარეობის ამაღლება, ძალადობის მიმართ ნაკლები მოწყვლადობის პირობების შექმნა და ა. შ.
ავტორი: აიჰან გასანოვი
წყარო: გაეროს ქალთა ორგანიზაციის (UN WOMEN) კვლევა სახელწოდებით “ქალთა დაბალი ეკონომიკური აქტიურობა და არაფორმალურ სექტორში ჩართულობა საქართველოში”.
ავტორი: აიჰან გასანოვი
წყარო: 1. გაერთიანებული ერების მოსახლეობის აღწერის 2020 წლის მონაცემები
2. 2020 წლის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის ანგარიში
