“16 yaşım yenicə tamam olmuşdu bir gün məktəbdən evə qayıdanda gördüm ki, evimizdə bir neçə qadın oturub, söhbət edirlər. İlk başda niyə gəldiklərini, söhbətin nədən getdiyini anlamasamda sonradan mənim haqqımda danışdıqlarını eşitdim. Onlar getdikdən sonra anam məni yanına çağırıb, qonaqların mənim üçün gəldiyini söylədi. Gəlməkdə məqsədləri məni oğullarına istəmək imiş. Mən isə ailənin nə olduğunu hələ dərk belə etmirdim, həm də etiraz etmə şansı mənə verilməmişdi”– söyləyir Gülarə.
Cəmiyyətdə az yaşlı qızların evləndirilməsi hadisələrinə çox rast gəlirik. Düzdür son illərdə bu kimi hadisələr əvvəlki illərlə muqayisədə azalsada tamamilə yox olmayıb. Bir çox hallarda isə qızları erkən nikaha elə onların öz valdeyinləri məcbur edir.
Gülarənin misalı onu göstərir ki, ailənin nə demək olduğunu dərk etməyən uşaq yaşındaki qzlar təhsil almaq, uşaqlığını yaşamaq istəsə də valideynlər mentalitet naminə onları qurban edir. Övladlarına nəyin ki, fikir bildirmək səsinlərini çıxarma haqqı belə tanımırlar.
“Anamın dediklərinə görə, özüdə bu yaşda ailə qurub, nənəmdə və kəndimizdə yaşayan digər qadınlarda.Yaşım artıq gəlib çatıbmış. Mən heç vaxt anamın dediklərinə etiraz edə bilmədiyim üçün bu mövzuda da səsimi çıxarmayıb susaraq, anamın mənə yazdığı talehə boyun əydim.”-Gülarə dedi.
Vəziyyəti təsvir edərsək, belə vəziyyətdə az yaşlı təhsilini dayandırır və gələcəkdə onun təhsil və peşə imkanları əhəmiyyətli dərəcədə azalır və ya tamamilə yox olur. Nəticədə, belə bir qadın iqtisadi cəhətdən ərindən və ya qohumlarından asılı olur, müstəqil yaşayış üçün vəsait əldə edə bilmir.
Gülarənin hekayəsi elə məhz yuxarıda təsvir olunanlara bərabərdir.
“Həmin günün sabahsı məktəbdən çıxarıldım və təxminən 10-15 gün sonra mənim nişan mərasimim oldu və mən ərimi ilk dəfə nişan günü gördüm. Nişandan bri il sonra toyumuz oldu. Mən 17 yaşımda bir ailənin yükünü götürməli, bir evin və ailənin gündəlik qayğıları ilə məşğul olmalı idim. İlk başlarda o, qədər asan olmasada zamanla öyrəndim və bu həyata uyğunlaşdım. Amma sanki içimdəki uşaq ölmüşdü bilmirəm niyə amma özümü zamanla qocalmış hiss edirdim.Yolda sinif yoldaşlarımı dərsdən qayıdarkən görəndə içimdə onlara qarşı paxıllıq hissi etdirdim. Öz-özümə deyirdim kaş məndə orda olaydım, kaş məndə onların yerinə olaydım.”-söyləyir Gülarə.
Erkən evlilik qızların mənəvi ömrünü qısaldır və onların potensialları ictimai həyatdan ayrı qalır. Həmin qız yaşıdlarından görünüşünə və düşüncələrinə görə fərqlənir. Bundan başqa, erkən yaşda evləndirilən qızların sağlamlığında böyük problemlər yaranır.
Mütəxəsislərin fikrincə, erkən yaşda ana olan qızların nə bədəni, nə də beyni buna hazır olmur. Beyin buna hazır olmadıqdan sonra ana kimi öz uşağına böyütmək qabiliyyəti də olmur. Əlbəttə zamanla vəziyyətə uyğunlaşırlar ancaq onlar çox iki qat çətin prosesi nəzərdə tutur hə bir mərhələ.
“Artıq illər keçib zamanı geri qaytarıb nəyisə dəyişə bilmərəm ancaq gələcəkdə qızlarımında mənim talehimi yaşamaması üçün əlimdən gələni hətta daha artığını edəcəm. Bizim cəmiyyətdə qız uşağının talehini onun valdeyinləri yazir, mənim talehim qara qələmlə yazilsada, qızlarımın talehi rəngli qələmlərlə və onların tərəfindən yazılacaq.”-deyir Gülarə
Qeyd edək ki, uşaq yaşda evləndirmə uşaq hüquqlarının pozulması ilə yanaşı həm də cinsi istismar deməkdir. Yetkinlik yaşına çatmayan qızı, zorla ərə vermək iki qat qanun pozuntusudur. Günümüzdə qız uşaqların erkən yaşda evləndirilməsi problem deyil, faciədir. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının 2019-cu ilin mayında dərc etdiyi sonuncu gender bərabərsizliyi İndeksinə əsasən, Gürcüstanda 15-19 yaş arasında olan qızların 14 faizi evlidir. Gürcüstanın Ombudsman Aparatının 2018-ci ilə dair illik hesabatında qeyd edir ki, əksər erkən evliliklər qeydiyyata alınmayıb. Nəticə etibarı ilə aydındır ki, qeydiyyata alınmayıb statistik göstıricələrə düşməyən onarla qızlar var.
Müəllif: Kübra Qraracayeva
———————————
მენტალიტეტის გამო
საზოგადოებაში ხშირად გვხვდება არასრულწლოვანი გოგონების დაქორწინების შემთხვევები. მართალია, ბოლო წლებში ასეთი შემთხვევები წინა წლებთან შედარებით შემცირდა, მაგრამ ბოლომდე არსად არ გამქრალა. უმეტეს შემთხვევაში, გოგონებს ადრეულ ქორწინებას საკუთარი მშობლები აიძულებენ.
”მე მხოლოდ 16 წლის ვიყავი, როდესაც ერთ დღეს, სკოლიდან დაბრუნებისას, სახლში რამდენიმე ქალი დამხვდა. თავიდან არ მესმოდა მათი საუბარი, ვერ გავიგე, რისთვის იყვნენ მოსულები, მაგრამ შემდეგ გავიგე, რომ ჩემზე საუბრობდნენ. მათი წასვლის შემდეგ დედამ დამიძახა და მითხრა, რომ სტუმრები ჩემ გამო იყვნენ მოსულები. მათი მოსვლის მიზეზი მათი შვილისთვის ჩემი ხელის თხოვნა იყო. მე მაშინ ნორმალურად ქორწინების მნიშვნელობაც კი არ მესმოდა და პროტესტის გამოხატვის საშუალებაც არ მქონდა”, – ამბობს გულარა.
გულარას მაგალითიდან ჩანს, რომ გოგონები, რომლებსაც არ ესმით ოჯახის მნიშვნელობა, მშობლები მათ მსხვერპლად სწირავენ მენტალიტეტის გამო, მიუხედავად იმისა, რომ იმ გოგონებს განათლების მიღება და ბავშვობის ცხოვრება სურთ. ისინი არც კი აძლევენ შვილების იმის უფლებას, რომ გამოხატონ თავიანთი მოსაზრებები.
“დედაჩემის თქმით, ის ამ ასაკში დაქორწინდა, ბებიაც და ჩვენს სოფელში მცხოვრები სხვა ქალიც. თურმე მე საკმაოდ დიდი ვიყავი ამისთვის. რადგან დედაჩემის ნათქვამს ვერასდროს ვეწინააღმდეგებოდი, ამ საკითხზეც სიტყვაც ვერ დავძარი და იმ ბედს დავემორჩილე, რაც დედამ მომიმზადა”, – თქვა გულარამ.
სიტუაციის აღსაწერად, ასეთ შემთხვევაში, არასრულწლოვანი წყვეტს სწავლას და მომავალში მისი საგანმანათლებლო და პროფესიული შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად მცირდება ან მთლიანად იკარგება. შედეგად, ასეთი ქალი ეკონომიკურად არის დამოკიდებული ქმარზე ან ახლო ნათესავებზე და არ შეუძლია დამოუკიდებლად ცხოვრება.
გულარას ისტორია ზემოთ აღწერილს ამტკიცებს:
”მეორე დღესვე ამომრიცხეს სკოლიდან და დაახლოებით 10-15 დღის შემდეგ მქონდა ნიშნობის ცერემონია. ჩემი მეუღლე პირველად ნიშნობის დღეს ვნახე. ნიშნობიდან ერთი წლის შემდეგ დავქორწინდით. როდესაც 17 წლის ვიყავი, ოჯახის ტვირთი და სახლისა და ოჯახის ყოველდღიური მოვლა-პატრონობის პასუხისმგებლობა ჩემს თავზე უნდა ამეღო. თავიდან ეს ადვილი არ იყო, მაგრამ დროთა განმავლობაში ვისწავლე და ამ ცხოვრებას მოვერგე. არ ვიცი, რატომ მოკვდა ჩემში ბავშვი, მაგრამ დროთა განმავლობაში თავს მოხუცებულად ვგრძნობდი. გზაში სკოლისკენ მიმავალ კლასელებს რომ ვხედავდი, მათი სულ მშურდა. მეც ვისურვებდი იქ ყოფნას, სულ ვამბობდი, ნეტავ მათ ადგილზე ვყოფილვიყავი”, – გვიამბობს გულარა.
ადრეული ქორწინება აკნინებს გოგონების პოტენციალს და აშორებს მათ საზოგადოებრივ ცხოვრებას. ისინი განსხვავდებიან თანატოლებისგან გარეგნულადაც და აზროვნებითაც. გარდა ამისა, გოგონებს, რომლებიც ადრეულ ასაკში იქორწინებენ, ჯანმრთელობის სერიოზული პრობლემები ექმნებათ.
ექსპერტების აზრით, იმ გოგოების არც სხეული და არც ტვინი, რომლებიც ადრეულ ასაკში დედები ხდებიან, ამისთვის მზად არ არის. ამ ასაკში მათ არ აქვთ დედის ფუნქციების შესრულების უნარი. რა თქმა უნდა, ისინი დროთა განმავლობაში ეგუებიან სიტუაციას, მაგრამ ეს მოიცავს ძალიან რთულ საფეხურებისგან შემდარ პროცესს.
”წლების ვერ დავაბრუნებ და ვერაფერს შევცვლი, მაგრამ ყველაფერს გავაკეთებ, რომ ჩემს ქალიშვილებს მომავალში იგივე ბედი არ ჰქონდეთ. ჩვენს საზოგადოებაში გოგონას ბედს მშობლები წერენ და მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი ბედი შავი ფანქარით დაიწერა, ჩემი ქალიშვილების ბედი ფერადი ფანქრებით დაიწერება”, – ამბობს გულარა.
უნდა აღინიშნოს, რომ ბავშვთა ქორწინება არ არის მხოლოდ ბავშვთა უფლებების დარღვევა, არამედ სექსუალური ძალადობაც. არასრულწლოვნის იძულებითი ქორწინება ორმაგი დანაშაულია. დღეს გოგონების ნაადრევი ქორწინება არა მხოლოდ პრობლემა, არამედ ტრაგედიაცაა. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის მიერ 2019 წლის მაისში გამოქვეყნებული გენდერული უთანასწორობის უახლესი ინდექსის თანახმად, საქართველოში 15-19 წლის გოგონების 14% დაქორწინებულია. საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის 2018 წლის წლიურ ანგარიშში ნათქვამია, რომ ადრეული ქორწინებების უმეტესობა რეგისტრირებული არ არის. შედეგად, ცხადია, რომ არსებობს ათობით გოგონა, რომლებიც არ არიან რეგისტრირებულნი და არ მოხვდებიან სტატისტიკურ მაჩვენებლებში.
ავტორი: კიუბრა გარაჯაევა
