Keçmişimizə nəzər salsaq, orda bizi qan, qada, müharibələr qarşılayacaq. 20-əsrdə baş vermiş, müharibələrin dəhşətləri az qala bütün dünyanı sarmış, milyonlarla insanı, ağuşuna almışdır, eləcədə yaxın keçmişimizdə baş verən müharibələr. Qanlı müharibələrdə, zaman-zaman keçirilən bütün sorğularda qadınlar, müharibə istəmədiyini, sülh, əmin-amanlıq arzuladıqlarını vurğulayıblar. Amma bütün bunlarla bərabər, dəyişməyən bir fakt da var: nə qədər müharibəyə qarşı olsalar da, əgər müharibə qaçınılmazdırsa, o zaman kişilərlə çiyin-çiyinə döyüşməyi, düşmənə qarşı mübarizə aparmağın da mütləq biliblər.

Müharibələr və qələbələr nə qədər kişilər adına bağlansa da, onun pərdə arxasında mütləq milyonlarla qadın qəhrəman olub. Onlar bu savaşın ortasında nələr yaşayıblar? Yaxın dövrə qədər bütün bunlarla ciddi şəkildə maraqlanan, onların nələr yaşadıqlarını öyrənmək istəyən və bu tarixi gerçəkliyi bütün incəlikləri ilə qələmə alan “Belaruslu yazar-araşdırmaçı-jurnalist Svetlana Aleksiyeviç”. Svetlana Aleksiyeviç 2015-ci ildə Nobel mükafatı gətirən “Müharibənin qadın olmayan üzü” əsəri II Dünya Müharibəsində Sovet ordusunun tərkibində döyüşən, müxtəlif bacarıqlarıyla orduya kömək olan qadınlardan bəhs edir. O qadınlar ki, bu zamana kimi onlardan danışanda ancaq orden-medalları, keçdiyi şanlı döyüş yolları, qələbələri gündəmə gətirilib, pafoslu cümlələr yan-yana düzülüdü.

Müəllif bu əsəri yazarkən qeyd edib ki: “Mən hərdənbir necəsə bir qadının dilindən müharibəni eşidərkən görürdüm ki, bu, tamam fərqli bir müharibədir, bizə olduqca yad bir müharibə. Qadınlar danışanda mən onların dilindən adət etdiyimiz qəhrəmanlıq hekayələrini, bombardmanları, uçub-tökülən binaları, qalib gələnləri, məğlub olanları eşitmirdim. Qadınların müharibəsinin öz rəngi, öz əzabı, kədəri, öz səsi vardır. Orda əzab çəkənlər təkcə insanlar yox-büsbütün kainatdır. Ağaclar, quşlar, torpaq, səma – hər yer və hər şey əzab çəkir. Səssizcə, sakitcə susur və əzab çəkir. Buna görə də mən bu müharibəni araşdırmağa və yazmağa qərar verdim – qadınların dilindəki, səsindəki müharibəni“…

Müəllif: Narin Mustafayeva

——————–

ქალის ხმა ომში

აქამდე იყო ათასობით ომი, დიდი თუ პატარა, დასამახსოვრებელი თუ მივიწყებული. ჩვენ კი ყველა ეს ომი ვიცოდით „კაცთა ენით“, „კაცთა ხმით“. ქალები ყველა ომში ჩუმად არიან. თითქოს ყველა ომმა მათ გვერდი აუარა და ყოველთვის ისე წარმოაჩინეს, თითქოს არც ერთ ქალს არც ერთი ომი არ შეხებია.

ჩვენს წარსულს თუ გადავხედავთ, სისხლი, კონფლიქტები და ომები დაგვხვდება. მე-20 საუკუნეში მომხდარი ომების საშინელებამ თითქმის მთელი მსოფლიო მოიცვა და მილიონობით ადამიანი დაზარალდა, ისევე, როგორც ჩვენს ახლო წარსულში მომხდარი ომებით. სისხლიან ომებში, დროდადრო ჩატარებულ ყველა გამოკითხვაში ქალები ხაზს უსვამდნენ, რომ მათ არ სურდათ ომი, მათ უნდოდათ მშვიდობა და სიმშვიდე. მაგრამ ამ ყველაფერთან ერთად არის ერთი ფაქტი, რომელიც არ იცვლება: რამდენადაც არ უნდა იყოს ქალი ომის წინააღმდეგი, თუ ომი გარდაუვალია, მაშინ მან აუცილებლად იცის, როგორ უნდა იბრძოლოს კაცებთან ერთად, როგორ შეებას მტერს.

რამდენი ომი და გამარჯვებაც არ უნდა მიეწეროს მამაკაცებს, კულისებში ნამდვილად მილიონობით ქალი გმირი იყო. რას განიცდიდნენ ისინი ომის შუა პერიოდში?

ბელარუს მწერალს, მკვლევარსა და ჟურნალისტს, სვეტლანა ალექსიევიჩს, რომელიც ბოლო დრომდე სერიოზულად იყო დაინტერესებული ამ ყველაფრით, სურდა, გაეგო, რა განიცადეს ქალებმა ომებში. მან აღწერა ეს ისტორიული რეალობა მთელი თავისი სირთულით. სვეტლანა ალექსიევიჩის წიგნი „ომს ქალის სახე არ აქვს“, რომელმაც 2015 წელს ნობელის პრემია მოიპოვა, მოგვითხრობს ქალებზე, რომლებიც იბრძოდნენ საბჭოთა არმიაში მეორე მსოფლიო ომში და ეხმარებოდნენ ჯარს თავიანთი სხვადასხვა უნარებით. ეს ქალები, მათზე აქამდე საუბრისას, მხოლოდ მათი ორდენებით და მედლებით, მათ მიერ განვლილი დიდებული ბრძოლებით, მათი გამარჯვებებით იყვნენ მოხსენიებულნი, მუდმივად პათეტიკურ კონტექსტში.

ამ ნაწარმოების წერისას, ავტორი აღნიშნავდა: „ყოველთვის, როცა ქალისგან ვიგებდი ომის შესახებ, ვამჩნევდი, რომ ეს სულ სხვა ომი იყო, ჩვენთვის სრულიად უცხო ომი. როცა ქალები ლაპარაკობდნენ, მესმოდა. მათგან მოდიოდა გმირობის, დაბომბვის, შენობების დანგრევის ჩვეულებრივი ისტორიები, და ვერ ვიგებდი, ვინ იყვნენ გამარჯვებულები და დამარცხებულები. ქალთა ომს აქვს თავისი ფერი, თავისი ტკივილი, თავისი წუხილი, თავისი ხმა. იქ მხოლოდ ხალხი არ იტანჯება, არამედ – მთელი სამყარო: ხეები, ჩიტები, დედამიწა, ცა – ყველგან და ყველაფერი იტანჯება. ჩუმად, ჩუმად ჩუმად და იტანჯება. ამიტომ გადავწყვიტე, გამომეკვლია და დამეწერა ამ ომის შესახებ – ომი ქალთა ენით, ქალთა ხმებით…”.

ავტორი: ნარინ მუსტაფაევა