Müəllif Gülgün Məmmətxanova

Bir dəfə balaca vaxtı anam , bacılarım və mən bir filmə baxırdıq. Çox maraqlı idi. Filmin sonunda qəhrəmanların gözəl bir toy mərasimi olur və qonaqlar mərasimdə bəydən gəlini öpməyini tələb edirlər. Hamı bir ağızla ” Öp , öp , öp ” deyə qışqırırlar və xoşbəxt bəy gəlini öpməli idi, ancaq biz sonunu görə bilmədik.

Fikriniz qarışdı əminəm ,amma inanın hər şey ” öp , öp, öp” deyilən kadrla başlayır. Necə?

O zaman başlayaq . Beləki anam filmin bu hissəsini görən kimi televizorun “pultunu” bir saniyədə götürüb kanalı necəsə dəyişdisə, mən yerimdə donub qalmışdım. Çünki onu bu qədər sürətli və gərgin görməmişdim. Burda təbii ki də , onun kanalı dəyişməsi çox düzgün və yerində verilmiş qərar idi. Amma düşünürəm ki, bu hadisəyə qarşı o vaxt verdiyi reaksiyası bu qədər həssas olmamalıydı.Yenə də anamı başa düşmək olar. Çünkü çox şeyin ayıb bilindiyi , ancaq əslində müzakirə edilməsi gərəkən bir mühitdə böyümüşdür.

Bəli ,bu gün cinsi təhsil haqqında danışacam. Bilirəm ki ,Gürcüstan yaşayanların əksəriyyəti , istər gürcü olsun, istər erməni, istər azərbaycanlı cinsi təhsil deyəndə ilk ağlımıza gələn budur ” zamananın xaravı çıxıf, heç gör ” şeyində” təhsili olarmış ” . Amma çoxumuz dərk etmirik ki, cinsi təhsil yalnız ilk ağlımıza gələn ” şey” haqqında deyil , o həyatımızın hər hissəsini əhatə edən bir termindir. Balaca bir nümunə gətirə bilərəm. Bilirik ki , qadın orqanizmində , əsasən 13 – 14 yaşlarından sonra , menstruasya baş verir, sadə dildə desək adət halı və onu da bilirik ki , qadınların çoxu üçün ilk adət halı psixoloji tərəfdən böyük bir ağrılı təcrübə olmuşdur. Nəyə görəmi? Cavab sadə deyilmi ? Qız uşaqlarımıza əvvəlcədən analar məlumat vermirlər, utanırlar, ayıb bilirlər. Çünkü vaxtında onlara da ayıb bilinib söylənilməmişdi. Nəticə də isə məlumatı olmayan 12 yaşlı bir qız uşağı adətinin ilk günü gedər anasını, atasını qucaqlayar, onlara uzun uzadı bir daha görmüyəcək kimi həsrətlə baxar .Nəyə görəmi ? Çünkü balaca qız ölümcül xəstəliyə tutulduğunu, son anlarının olduğunu zənn edər.

Sizə elə bir yaxınımla əlaqədar olan bir hadisəni danışım. Rəfiqəm adət olmuşdu və çox ağrı keçirirdi, çox yaxşı xatırlayıram onun vəziyyətini bütün bədəni acı içərisindəydi və qızcığaz özunu tuta bilməyib atasının, əmisinin yanında hönkür -hönkür ağlamışdı. Onda bilirsizmi nə oldu ? Ətrafımızdakı qadınlar bizi bir otağa apardılar və bizə dedilər ki, “utanmırsanmı kişilərin yanında adət ağrısına görə ağlayırsınız , və rəfiqəmə qışqıraraq özünü tut biraz. Ayıbdır” demişdilər .Və bu zaman biz ikimizə bu səfər bütün mənliyimizlə ağladıq. Rəfiqım və mən bədəndə ki, ağrıya görə yox bizə deyilən bu sözlərə görə ağlayırdıq. Axı ağrının ayıblısı- ayıbsızımı var.

Digər toxunmaq istədiyim məsələlər yenə var. İstədikləri sayda uşaqlara sahib olduqlarından sonra yenidən qoruyucusuz cinsi əlaqədə olan qadın və kişi , qadının hamilə olduğu halda gedib “abort” etdirirlər. əlbətdə ki, qadının ən vacib huquqlarından biridir bu ancaq burada bir çox məqam var. Qadın istəlinilməyən hamiləliyə məruz qalırş.  Bilirik ki, istənilməyən hamiləliyi qoruyucu ilə dəf etmək olar və kimsə deməsin ki, “dərdimiz aşıf – daşıf bir qoruyucuya pul verməyimiz qaldı” .Onda bir sual vermək istərdim , bəs aborta pul hardan tapılır?! Kənddə bu çox əksər haldır, tez-tez eşidirəm buna gülməli bir hadisə kimi yanaşıırlar. Başa düşürsüzmü vəziyyət nə qədər gərgindir?

Problem odur ku, Gürücstanda bütün milliyətlər daxil olmaqla “abort” etməyə alışmışıq , qoruyucudan istifadə etməyə yox deyirik, əlbətdə bu fikirlə razıyam ki, abort qadının tam hüququdur ve onun qerarıdır. Ancaq  cinsi əlaqə ilə bağlı nə biliyimiz nədə ki, təhsilimiz yoxdu . Əgər bu təhsilə sahib olunsaydı, qadın və kişi bilərdi ki , tez – tez “abort” olunan qadının orqanizminə nə dərəcədə ziyan gəlir . Hələ ev şəraitində özünü müxtəlif dərmanlarla istənilməyən hamiləlikdən xilas etməyə çalışan qadınlar da var.

Bizdə cinsi təhsil toya iki gün qalmış bir adət -ənənə kimi çox bilmiş xalalar-bibilər tərəfindən böyük bir mötəbər vəzifə olaraq müzakirə edilməyə başlar.Yazıq qız isə bütün bu iki günü gərdək gecəsinin qorxusu və stresi ilə keçirər. Hətta elə hallar olub ku, qorxudan psixoloji sarsıntılar belə keçirənlər olub.

Mən demirəm ki , açıq – aydın balaca vaxtından uşaqlara hər şeyi başa salmaq lazım , xeyir , mənim dediyim bu deyil. Mənim əsas vurğuladığım əsasən də qız uşaqlarına 12- 13 yaşlarından onlara başa düşəcəyi şəkildə bu mövzular haqqında tədricən anlatmaq lazımdır.

Məsələn misal olaraq başa sala bilərik ,menustrasiya nədir, bu zaman hansı gigiyenik qaydaları əməl etməliyik? Necə bilərik ki, menustrasya olmuşuq və s.

Çünkü insan psixologiyası uşaqlıq dövründə çox həssas olur və travma almış uşaq ilkin dövürlərdə özünü büruzə verməsə də , böyüyəndə tez -tez ağır deprasiyayalara düşür , öz güvən səviyyəsi aşağı olur, cəmiyyətdə passiv şəkildə fəaliyyət göstərir.

Ona görədə hər birimiz cinsi təhsilin nə qədər önəmli olduğunu bilməliyik və bunun haqqında bütün sterotiplərimizi qırıb öz fikirlərimizi sərbəst şəkildə yürütməliyik.

განათლება სირცხვილად მიგვაჩნია…

ავტორი გიულგუნ მამეთხანოვა

ერთხელ, ბავშვობაში, დედასთან ერთად ფილმს ვუყურებდი. ფილმის ერთ-ერთ ეპიზოდში, ქორწილის ცერემონიალი დაიწყო და სტუმრებმა ნეფეს პატარძლის კოცნა სთხოვეს. ყველა ერთ ხმაზე იძახდა: „აკოცეე!“. ამ მომენტში ბედნიერმა ნეფემ პატარძალს აკოცა, თუმცა, ჩვენ ფილმის ეს მონაკვეთი ვერ ვნახეთ. იცით რა მოხდა?

დედაჩემმა ფილმის იმ მონაკვეთზე იმავე წუთას არხი შეცვალა. ძალინ გამიკვირდა, რადგან დედას პირველად ვხედავდი ასეთ სწრაფად მოქმედს და განერვიულებულს. ვფიქრობ, ბუნებრივი იყო მისი ასეთი ქცევა, თუმცა, ამავდროულად, იგი არ უნდა ყოფილიყო ასეთი მგრძნობიარე. მაინც ვფიქრობ, რომ მისი ასეთი ქცევა გასაგები იყო, რადგან იგი გაზრდილია ისეთ საზოგადოებაში, სადაც ბევრი რამ სირცხვილად ითვლება.

მე დღეს სექსუალურ განათლებაზე ვისაუბრებ.  ცხადია, საქართველოში მცხოვრები ადამიანები, სექსუალური განათლების გაგებაზე მხოლოდ ერთ ფრაზას ამბობენ: „ნახეთ, როგორ გაფუჭდა ახალგაზრდობა“, „იმ „რაღაცის“ განათლება არსებობს?!“.

ამის ცხადი მაგალთია ახალგაზრდა გოგონა. ყველამ ძალიან კარგად იცის, რომ 13-14 წლის ასაკში გოგოს ორგანიზმში ცვლილებების გამო მენსტრუაციის პროცესი იწყება. ალბათ ესეც ყველასთვის ცხადია, რომ ეს ქალებისთვის დიდი ტკივილის მომტანი გამოცდილებაა, მძიმე როგორც ფიზიკურად, ასევე ფსიქოლოგიურად.

ფსიქოლოგიურად რატომ? – იმიტომ, რომ გოგონები დედებისგან წინასწარ ამის შესახებ ინფორმაციას არ ფლობენ, რადგან ესეც სირცხვილად ითვლება. შედეგად, სასაცილო ამბავი ხდება: სისხლდდენის პირველ დღეს, 12-13 გოგონა ფიქრობს, რომ მძიმედაა ავად.

ერთ მაგალითს მოვიყვან. ჩემს დაქალს ჰქონდა მენსტრუაციის დღეები. ის ცუდად გახდა და ტკივილისგან, მამისა და ბიძის თანდასწრებით, ტირილი დაიწყო. იმ მომენტში უფროსმა ქალებმა შიგნით ძალით შეგვიყვზნეს და საყვედური გვითხრეს, რომ არ შეიძლება მენსტრუაციის ტკივილის გამო კაცებთან ტირილი. „არ გრცხვენიათ? ამის გამო ტირით? ამხელა გოგოები ხართო“, გვითხრეს. მათი სიტყვების გამო, ჩვენ ტირილი მეორედ დავიწყეთ. როგორ შეიძლება ტკივილის სირცხვილად ჩათვლა?

სხვა თემასაც მინდა, შევეხო. ბოლო დროს, წყვილები სასურველი რაოდენობის შვილის გაჩენის შემდეგ, დამცავი კონტრაცეპტევის გამოყენების გარეშე სექსუალური გავშირის შედეგად, აბორტს მიმართავენ. ცხადია, აბორტი ქალის უფლებაა და მისი გადაწყვეტილებაა. თუმცა, ხომ გასაგებია ყველასთვის სიტუაციის სიმძიმე? ქალი ორსულდება სურვილის გარეშე და ამასთან ერთად, ხშირად იძულებული ხდება, აბორტი გაიკეთოს. ამას თან მოჰყვება მძიმე შედეგები მისი ჯანმრთელობისთვის. ჩვენში ხშირად ამბობენ, მეტი საქმე არ გვაქვს, კონტრაცეპტივში გადავყაროთ ფულიო. ერთი მაინტერებს, თუ ამის ფული არ აქვთ, აბორტის ფულს სად შოულობენ? სოფელში ამაზე საუბარიც კი სასაცილოდ მიაჩნიათ. თუმცა, ვფიქრობ, რომ ეს სასაცილო კი არა, სავალდებულოდ განსახილველი თემაა.

საკითხი იმაში მდგომარებს, რომ ჩვენთან ბევრს ურჩევნია პირდაპირ აბორტი და არა – წინასწარ დამცავის მოხმარება. მე ეს მიმაჩნია პრობლემად, რადგან ამის შესახებ არ ცოდნა და არც გამოცდილება არ გვაქვს. სექსუალური განათლების მქონე პირებმა კარგად იციან ამის მნიშვნელობა: სამედიცინო ჩარევა ყველა ქალის უფლებაა, უბედურება კი სახლის პირობებში ორსულობისგან თავის არიდებაა, რასაც თან მოჰყვება კიდევ სხვა მძიმე პრობლემები.

ჩვენთან სექსულურ განათლებაზე დისკუსიები მხოლოდ ქორწილის წინა დღეს იწყება, ყველაფრისმცოდნე ბიცოლების სავალდებულო მოვალეობასავით. საწყალი პატარძალი ერთ დღეში ათას ვერსიას უსმენს და პირველ ღამეს სტრესში და ნერვიულობაში ატარებს. ჩვენთან ხშირია შემთხვევები, როდესაც გოგონას ცუდი და მძიმე ამბები ემართება სტრესის გამო.

იმას არ ვამბობ, რომ მცირეწლოვან ბავშვებთან სექსუალურ კავშირზე ვისაუბროთ – არა! ხაზს ვუსვამ: 12-13 წლის გოგონებს და ასევე ბიჭებს, უნდა მივცეთ სექსუალური განათლება. ეს სავალდებულოა!

გოგონას შეგვიძლია ვასწავლოთ, თუ რას წარმოადგენს მენსტრუაცია, რომელი ჰიგიენური წესები უნდა დავიცვათ იმ პერიოდში და ა.შ.

რადგან ადამიანის ფსიქოლოგია გარდატეხის პერიოდში მგრძნობიარეა და მას თავდაჯერებულობა დაბალ დონეზე აქვს, შესაბამისად პასიურობს და არასწორად იქცევა. ამიტომ მნიშვნელოვანია, მოზარდებს ვასწავლოთ სექსულური განათლება, რომ მომავალში პრობლემებს თავი ავარიდოთ. ასევე, ამით უნდა დავარღვიოთ სტერეოტიპები და სექსუალური განათლების მიმართ ღიები უნდა ვიყოთ.