Mənbə: Elnur Nazim
Ümumiyyətlə tənqid haqqında danışarkən nəzərə almalıyıq ki, tənqid hər hansısa çatışmazlığı dilə gətirərkən, nəyisə daha yaxşı həyata keçirmək olardı deyərkən obyektiv olur. Yəni, tənqidin missiyası cəmiyyətdə bu və ya digər sahədə olan aşırılığı korreksiya etmək və yaxud çatışmazlığı dilə gətirməkdir. Yoxsa, partiya mənsubluğuna görə tutuquşu kimi hər gün həqiqət bağırdığını iddia edib qalan hər kəsi pisləmək tənqidi təfəkkürdən çox imtiyaza xidmət edir.
* * *
Cəmiyyətdə tənqidi təfəkkürün olması vacibdir. Lakin, tənqidi təfəkkürün ortaya qoyduğu fikir və ideya məhsulundan faydalanma yoxdursa özlüyündə tənqid nəyisə dəyişmək iqtidarında deyil. Bioloji orqanizm kimi cəmiyyət də canlıdır və orqanizmin düzgün işləməsi üçün sağlam olması vacib amildir. Bir növ zəncirvari bağlılıq kimi düşünün.
* * *
Təssüf ki, bizdəki yanaşma və vəziyyət fərqlidir. Bizdə zəncirvari bağlılıq anlayışı da yoxdur. Bizdə təkcə böyük və kiçik anlayışları var. Bu böyüklə kiçiyi başqa sözlərlə də əvəz edə bilərsiniz. Misal üçün olar və olmazlar da yazmaq olar. Bu sizin özünüzə aid bölgüdü mən qarışmıram. Hə, bizdə qalmışdıq)))
Biz tənqidi nəinki qəbul etmirik hətta, tənqid edəni hər istiqamətdən terrora məruz qoyuruq. Bizdə tənqid olunan deputat öz çatışmazlıqlarını düzəltmək əvəzinə tənqid edəni təqib etdirməklə məşğul olur. Bizdə hamı və hər şey idealdı (sözdə). Heçnə toxunulmaz deyil ətrafımız bütlə doludu. Bütlərə toxunsan əlini qırırlar, dilin toxunsa onu kəsirlər.
Və nəticə…
* * *
Nəticə göz qabağındadır. Əsrdən-əsrə durğun keçid. Fərqli forma eyni məzmun. Elə bundan yüz il öncə yaşamış yazarlarımızın mövzularına baxsaq hər şey gün kimi aydın olur. Mövzulara bax: ərkən evlilik, savadsızlıq, radikal din…
Bütün bunlar cəmiyyətdə və ya icmada inkişafa meyilliliyin zəyifliyindən xəbər verir. Təfəkkürcə totalitar insan yetişdirən klassik tərbiyə metodlarının köhnəlməsindən, geriliyimizdən mütəmadi danışmamağımızın ucbatından bizim yerimizi falçılar, kriminal liderlər, saxta mollalar tutur.
* * *
Biz tam hüquqluluğu müdafiyə edib müxtəlif problemlərdən danışarkən hansısa X kəndində dörd-beş nəfər yığışıb zorla qız qaçırır, hansısa valideyin zorla qızını pullu oğlana ərə verir, hansısa ana bətnindəki uşağı qız olduğuna görə abort etdirməyə məcbur olur, hansısa ağsaqqal cavan oğlana düzgünlük dərsi verir.
Hə, indi deyəcəksiniz bunun millətlə əlaqəsi yoxdur, insanlıq halıdır. Razıyam. Amma, bütün bu sadaladıqlarımın baş qaldırmasının elə başlıca səbəbidə budur da. Hər şeyə bəraət qazandırmaqdır, susmaqdır, göz yummaqdır.
Susa-susa hara gedirik?
Susuzluğa?
Axı su həmdə həyat mənbəyidir…
———————————————
კრიტიკული აზროვნების ნაკლებობა
ელნურ ნაზიმი
ზოგადად, როცა კრიტიკაზე ვსაუბრობთ, უნდა გავიაზროთ, რომ კრიტიკა მაშინ არის ობიექტური, როდესაც ასახავს რაიმე ნაკლს და ასევე, აღნიშნავს, თუ როგორ სჯობდა, უკეთესად გაკეთებულიყო. ანუ, კრიტიკის მიზანი საზოგადოებაში არსებული რომელიმე ხარვეზის აღნიშვნაა და არა – პარტიული მოსაზრების გამო ყოველდღე გამოსვლა და იმის მტკიცება, რომ შენ ხარ მართალი, და სხვა დანარჩენების გალანძღვა.
საზოგადოებაში კრიტიკული მოსაზრება მნიშვნელოვანია, მაგრამ კრიტიკული აზრის იდეა თუ სასარგებლო არ არის, მაშინ ამ კრიტიკას არ აქვს ძალა, რაიმე შეცვალოს. ბიოლოგიური ორგანიზმივით, საზოგადოებაც სულიერია და ორგანიზმის გამართულად მუშაობისთვის, ჯანსაღი უნდა იყოს. ეს ჯაჭვისებური პროცესია.
სამწუხაროდ, ჩვენი მიდგომა და სიტუაცია განსხვავებულია. ჩვენთან ეს პროცესი არ არის აღქმული ჯაჭვისებურად. ჩვენთან არის დიდის და მცირეს აღქმა. ეს დიდი და მცირე შეგიძლიათ სხვა სიტყვებით ჩაანაცვლოთ. მაგალითად, დაშვებული და დაუშვებელი. ეს ინდივიდუალურია, ვინ რას დაარქმევს. ჩვენს თემას დავუბრუნდეთ.
ჩვენ, გარდა იმისა, რომ კრტიკას ვერ ვიღებთ, ასევე ყოველმხრივ ვბლოკავთ მას. ჩვენთან კრიტიკის საგანი იმას კი არ ცდილობს, რამე გამოასწოროს, ნაბიჯი გადადგას, არამედ ვინც აკრიტიკებს, მის დევნას იწყებს. ჩვენთან ყველა და ყველაფერი იდეალურია (ვითომ). არაფერი არ არის ხელშეუხებელი, მაგრამ ჩვენ გარშემო ყველაფერი კერპებით არის სავსე. კერპს თუ შეეხები, ხელი მოგტყდება, თუ ენით შეეხები, ენას მოგჭრიან.
და შედეგი…
შედეგი კი სახეზეა – ერთი საუკუნიდან მეორეში მკვდრად გადასვლა. განსხვავებული ფორმა, მაგრამ იგივე შინაარსი. ასი წლის წინანდელი მწერლების ნაშრომებს რომ ჩავხედოთ, ყველაფერი ნათელი გახდება. თემები ასეთია: ნაადრევი ქორწინება, გაუნათლებობა, რადიკალური რელიგია…
ეს ყველაფერი საზოგადოებაში ან თემში განვითარებისკენ მიდრეკილების სისუსტეზე მიგვანიშნებს. კვლავ გვაქვს კლასიკური აღზრდის მეთოდები, რომლებიც აზროვნებით ტოტალიტარული სისტემის ადამიანს აყალიბებს. ჩვენი ჩამორჩენილობის და ამ საკითხებზე მსჯელობის არარსებობის გამო, ამ დისკუსიის ადგილს იკავებენ ჯადოს გამკეთებლები, კრიმინალური ავტორიტეტები, თაღლითი მოლები.
ჩვენ როცა ვიცავთ თანასწორუფლებიანობას და ვსაუბრობთ სხვადასხვა პრობლემებზე, რომელიღაც X სოფელში ხუთი კაცი იკრიბება და რომელიმე გოგოს იტაცებს, რომელიღაც მშობელი გოგოს ძალით მდიდარ ბიჭზე ათხოვებს, რომელიღაც დედა აბორტს იკეთებს, რადგან მუცლით გოგოს ატარებს, რომელიღაც აღსაკალი ახალგაზრდა ბიჭს ჭკუას ასწავლის.
ახლა თქვენ იტყვით, რომ ეს მარტო ჩვენ არ გვეხება, ადამიანური მოვლენააო. მაგრამ, ზუსტად ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემების მიზეზიც ეს არის – ყველაფერს ვამართლებთ, ვჩუმდებით, თვალს ვხუჭავთ.
და ამ დუმილით საით მივდივართ?
