Մարդը ամբողջ կյանքի ընթացքում զարգանում է։ Զարգացման հետ միասին փոխվում են նրա հայացքները աշխարհի, մարդկանց և իր մասին, ու հնարավոր է, որ մեկ տարում նրա ներքին «ես»-ը հիմնորեն փոխվի։

Ինքնության ձևավորման ժամանակ կարևոր դեր է զբաղեցնում լեզուն, որի միջոցով էլ մարդը՝ ոչ թե ժամանակի ընթացքում անփոփոխ է մնում, այլ անընդհատ զարգանում է։ Չնայած նրան որ մարդու մայր լեզուն ձևավորվում է փոքրուց, սա էլ անփոփոխ չի մնում և կյանքի որոշ ժամանակահատվածում մարդը կարող է լեզուն էլ փոխել։ Սա էլ ինքնության մի տեսակ է, մարդը ընտրում է այն լեզուն, որով խոսելն ավելի հաճելի է և, որը որ օգնում է սովորելուն, գրելուն և խոսելուն։ Լեզուն և ինքնությունը այն հասկացություններն են, որոնց միջոցով մարդիկ տարբերվում են միմյանցից։

Այն ժամանակ երբ մարդը տիրապետում է իր մայր լեզվին, որոշակի տարիքում հասկանում է, որ աշխարհի վրա մենակ ինքը չէ, միայն իր նմանները չեն և ամեն մի մարդ տարբեր է իր էությամբ, հենց այդ ժամանակ էլ ձևավորվում է մարդու ինքնությունը, որն էլ, գիտնականների կարծիքով նշանակում է, որ մարդը ժամանակի մեջ անփոփոխ է մնում։ Մարդը ինքն է ընտրում իր ինքնությունը այն ժամանակ երբ արտաքին աշխարհի հետ կապ է հաստատում և բախվում է այն փաստին, որ ուրիշներից տարբերվում է: Չնայած գիտնակաների այս կարծքներին, ես միևնույն է մտածում եմ, որ ինքնությունը փոփոխական է, որովհետև մարդու ներքին աշխարհը փոխվում է նրա զարգացման հետ միասին, զարգացման նախապայման է հանդիսանում լեզուն, որի միջոցով մարդը տեղեկություն է ստանում, սովորոմ է և զարգանում։ Վաղ հասակում մայր լեզուն և մշակույթը ինքնության որոշիչ միջոցներից են, քանի որ մշակույթը և հասարակությունը, որում ձևավորվում է, մարդը շատ են ազդում նրա վրա։ Եթե շուրջ բոլորը կրթված մարդիկ են, որոնք գրքեր են կարդում, ուսման են տենչում՝ սա անմիջականորեն կողքինի վրա էլ է ազդում։ Ինչպես ասում են․ «Ինչ տեսնում այն էլ սովորում ենք»։

Վրաստանը բազմազգ երկիր է, որտեղ տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչներ են ապրում` միասին կամ անջատ որևիցէ տարածաշրջանում։ Այս տարածաշրջաններից մեկն է Ջավախքը, որը բնակեցված է հայերով, որոշ գյուղերում մենակ հայեր են ապրում, հետևավաբար վրացնիների հետ շփում չունենալու պատճառով վրացերեն չեն կարողանում սովորել։ Սրանից բխում է այն, որ հայը, ով գալիս է մեծ քաղաք սովորելու համար, ուզում է իր կյանքը կառուցել, ուզում է ձևավորվել մասնագիտական ոլորտում, այդ ժամանակ նա դեռ չգիտի թե ով է, բայց ուզում է որ կյանքը փոխի դեպի լավը։ Հսկայական քաղաքում իրեն զգում է ուրիշ երկրում, քանի որ լեզուն սահմանափակում է։ Նա չի հասկանում իր շուրջ գտնվող մարդկանց, այդ հասարակության մեջ չի կարող զարգանալ, չնայած նրան, որ լիարժեք մարդ է և ունի բոլոր հնարավորությունները որ ապրելու, սովորելու ու զարգանալու։ Եթե հայը կամ մեկ ուրիշ էթնիկ փոքրամասնության ներկայացուցիչ փորձում է վրացերեն սովորել,նրա համար, որ հետագայում զարգացման հնարավորություն ունենա, նրա մոտ հայտնվում է առոգանություն (ակցենտ), որի պատճառով էլ հասարակության մեջ անընդնունելի է դառնում, քանի որ մեկ բառ էլ, որ արտասանի կհասկանան, որ ուրիշ էթնոսի ներկայացուցիչ է․ « Վրաստանում ի՞նչ ես անում Հայաստան գնա»։

Մարդը ինչպե՞ս պետք է հաստատվի այս իրավիճակում, երբ որ սահմանափակում են, մայր լեզուն էլ չի արդարացնում իրեն։ Մեծ քաղաք եկած հայ պատանին մի կողմից կայացած մարդ է, մյուս կողմից էլ նրա գալու նպատակն է նորը գտնելն ու ինտեգրվելը։ Նա գիտի, որ ազգությամբ հայ է, հայերեն է խոսում, բայց Հայաստան էլ, որ գնա նույն կերպ, ինչպես Վրաստանում կասեն․ «Հայաստանում ի՞նչ ես ուզում, որտեղ ապրում ես այնտեղ էլ սովորի»։ Հիմա ինչպե՞ս բացատրի, որ հայ է։ Ասի որ հայերեն գիտի, անգամ հնդիկներն են սովորել հայերեն։ Ասի, որ ազգանունը -յանով է վերջանում, վրացիներն էլ ունեն այդպիսի ազգանվան վերջավորություններ։

Այս խնդիրը Վրաստանի մյուս էթնիկ փոքրամասնություններին էլ է անահգստացնում։ Մի աղջկա էի ճանաչում, որը փոքր ժամանակ ընտանիքի և հասարակության ազդեցության տակ ամեն օր գնում էր աղոթքի։ Որոշ ժամանակ անց, երբ որ ուրիշների հետ շփվում է և փոխվում է նրա աշխարհայացքը, փոխվում է նաև նրա կրոնական ինքնությունը – հիմա նա աթեիստ է:

Որոշ մարդիկ հնարավոր է, որ կյանքի որոշակի հատվածում հասնեն անհատականության, սակայն դա չի նշանակում որ, անփոփոխ պետք է մնա և հնարավոր է, որ այս ամենը տեղի է ունենում նրա համար, որ հետագայում հրաժարվի այդ ինքնությունից՝ նորին հասնելու համար, հենց դրա համար էլ ինքնությունը անփոփոխ չէ։ Մի անգամ ձեռք բերած ինքնությունը հնարավոր է փոխվի մարդու զարգացման հետ միասին, որին էլ նպաստում է լեզուն։

————

დროის გავლენა ადამიანის იდენტობაზე

ადამიანი მთელი ცხოვრების მანძილზე ვითარდება. განვითარებასთან ერთად, იცვლება მისი შეხედულებები სამყაროს, ადამიანების, საკუთარი თავის შესახებ და შესაძლოა, ერთ წელიწადში მისი შინაგანი „მე“ ძირეულად შეიცვალოს.

იდენტობის ჩამოყალიბებისას, მნიშვნელოვან როლს იკავებს ენა, რომლის მეშვეობითაც, ადამიანი უცვლელი კი არ რჩება დროში, არამედ მუდმივად ვითარდება. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის მიერ მშობლიური ენის შეთვისება ყალიბდება პატარაობიდანვე, ისიც უცვლელი არ რჩება და ცხოვრების გარკვეულ პერიოდში, ადამიანმა შეიძლება ენაც შეიცვალოს․ ესეც ერთგვარი იდენტობაა: ადამიანი ირჩევს იმ ენას, რომლითაც საუბარი სიამოვნებს და რომელიც ეხმარება მას სწავლაში, წერასა და საუბარში. ენა და იდენტობა ის ცნებებია, რომელთა მეშვეობით ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან.

როდესაც ადამიანი ეუფლება მშობლიურ ენას, გარკვეულ ასაკში იგებს იმას, რომ სამყაროში მხოლოდ ის არ არის, მხოლოდ მისნაირები არ არიან და თითოეული ადამიანი თავისი არსით განსხვავებულია. სწორედ ამ დროს ყალიბდება ადამიანის იდენტობა, რომელიც, მეცნიერების აზრით, გულისხმობს იმას, რომ ადამიანი დროში უცვლელი რჩება. ადამიანი თავად ირჩევს თავის იდენტობას, როდესაც გარესამყაროსთან ურთიერთობას იწყებს და აწყდება ფაქტს, რომ სხვებისაგან განსხვავდება. მიუხედავად მეცნიერული შეფასებისა, მე მაინც ვფიქრობ, რომ იდენტობა არის ცვალებადი, რადგან ადამიანის შინაგანი სამყარო იცვლება მის განვითარებასთან ერთად. განვითარებას განაპირობებს ენა, რომლის მეშვეობით ადამიანი ინფორმაციას იღებს, სწავლობს და ვითარდება. ადრეულ ასაკში, მშობლიური ენა და კულტურა იდენტობის განმსაზღვრელი საშუალებებიდანაა, რადგან კულტურა და საზოგადოება, რომელშიც ადამიანი ყალიბდება, ძლიერ მოქმედებს მასზე. თუ გარშემო განათლებული ხალხია, რომლებიც წიგნებს კითხულობენ, ისწრაფვიან სწავლისკენ, ეს ვრცელდება ასევე გვერდით მდგომ ადამიანზეც. როგორც ამბობენ։ „რასაც ვხედავთ, იმას ვსწავლობთ“.

საქართველო მრავალეთნიკური ქვეყანაა, სადაც სხვადასხვა ერის წარმომადგენლები ცხოვრობენ ერთად ან ცალკე, კომპაქტურად რომელიმე რეგიონში. ამ რეგიონებიდან, ერთ-ერთია სამცხე-ჯავახეთი, რომელიც დასახლებულია სომხებით. ზოგ სოფელში მხოლოდ სომხები არიან და შესაბამისად, ქართველებთან ურთიერთობის არარსებობის გამო, ქართულს ვერ სწავლობენ. აქედან გამომდინარე, როდესაც სომეხი ჩამოდის ერთ-ერთ დიდ ქალაქში სასწავლებლად, მას უნდა, თავისი ცხოვრება მოიწყოს, უნდა, ჩამოყალიბდეს პროფესიულად, მაგრამ იმ პერიოდში მან არ იცის, ვინ არის, თუმცა მას უნდა, რომ შეცვალოს ცხოვრება უკეთესისკენ. უზარმაზარ ქალაქში, იგი თავს გრძნობს, როგორც სხვა ქვეყანაში, რადგან ენის არცოდნა ზღუდავს․ მას არ ესმის გარშემო მყოფი ადამიანების, იმ სოციუმში ვერ ვითარდება, მიუხედავად იმისა, რომ სრულყოფილი ადამიანია და აქვს ყველა ის უფლება, რომ იცხოვროს, ისწავლოს და განავითაროს საკუთარი თავი. თუ სომეხი ან სხვა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი ცდილობს, ისწავლოს ქართული, რათა შემდგომში განვითარების საშუალება ჰქონდეს, ანუ იცვლის ენას, მას უჩნდება აქცენტი, რომლის გამოც ასევე სოციუმში მიუღებელი ხდება, რადგან ერთი სიტყვაც რომ წარმოთქვას, ხვდებიან, რომ სხვა ეთნოსის წარმომადგენელია: „რა გინდა საქართველოში, წადი სომხეთში“.

როგორ უნდა ჩამოყალიბდეს ამ შემთხვევაში ადამიანი, რომელსაც ზღუდავენ, მშობლიური ენა კი ვერ ეხმარება? დიდ ქალაქში ჩამოსული სომხურენოვანი მოზარდი, ერთი მხრივ, ჩამოყალიბებული ადამიანია, თუმცა, მეორე მხრივ, მისი ჩამოსვლის მიზანია ახლის ძიება და ინტეგრირება․ მან იცის, რომ ეთნიკურად სომეხია, სომხურადაც ლაპარაკობს, მაგრამ სომხეთშიც რომ ჩავიდეს, ანალოგიურად, როგორც საქართველოში, ეტყვიან: „სომხეთში რა გინდა, სადაც ცხოვრობ, იქვე ისწავლე“. როგორ ახსნას, რომ სომეხია? თქვას, რომ სომხური იცის? აგერ ინდოელებმა ისწავლეს სომხური, თქვას რომ გვარი -იანით მთავრდება? სხვათა შორის, ქართველებსაც აქვთ ასეთი გვარის დაბოლოებები.

ეს პრობლემა სხვა ეთნიკურ უმცირესობებსაც აწუხებთ. ერთ გოგოს ვიცნობდი, რომელიც პატარაობიდანვე სოციუმისა და ოჯახის წევრების გავლენით, ყოველდღე ლოცვაზე დადიოდა, მაგრამ გარკვეული დროის შემდეგ, როცა მან სხვებთან ურთიერთობა დაამყარა და შეიცვალა მისი აზროვნება, ასევე შეიცვალა მისი რელიგიური იდენტობაც, – ახლა ის ათეისტია.

შესაძლოა, ზოგიერთმა ადამიანმა ცხოვრების გარკვეულ დროსა და პერიოდში მიაღწიოს მყარ თვითმყოფადობას, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ უცვლელი უნდა დარჩეს- ეს შესაძლოა, იმისთვის ხდება, რომ მოგვიანებით უარყოს მყარი თვითმყოფადობა, ახლის მისაღწევად. ამიტომაც, იდენტობა სრულიადაც არ არის უცვლელი. ერთხელ ჩამოყალიბებული იდენტობა შეიძლება, შეიცვალოს ადამიანის განვითარებასთან ერთად, რომელსაც ხელს უწყობს ენა.