Ղափաման Արևելյան Հայաստանի ավանդական կերակուր է։ Այն իրենից ներկայացնում է բրնձով, չրերով, չամիչով և ընկույզով լցոնած դդում, որի վրա հաճախակի նաև մեղր են լցնում։

Նշենք, որ բառի նշանակությունը տրված է Ստեփան Մալխասյանի «Հայերեն բացատրական բառարանում», որտեղ նշված է, որ ղափամա նշանակում է փակ ամանի մեջ եփած միս (չնայած, որ հիմա, ղափամա պատրաստելիս, միս ոչ միշտ են լցոնում)։ Ինչպես հայկական ազգային բոլոր ճաշատեսակները, ղափաման նույնպես ունի ծիսական արարողակարգ: Այն պատրաստվում էր Ամանորի կամ Բարեկենդանի ժամանակ և կարծես, տարվա ավարտի, ընդհանրացման խորհուրդ ուներ հայերի համար: Դատարկ դդումն այն ընդհանուր ամբարն է, որի մեջ ամփոփվում է անցած տարվա ԱՐԴՅՈՒՆՔԸ՝ բերքն ու բարիքը, որ ստացել է հայ շինականի ընտանիքը: Գարունը՝ ծանր ու չարքաշ աշխատանքները դեռ հեռու են և հայը լիիրավ ու լիարժեք տոնում ու վայելում է իր արդար բերքը: Այն, որ ղափաման պատրաստում են «քաղցրը քաղցրի մեջ», դա էլ իր խորհուրդն ունի:

Դդումի տարբեր տեսակներ կան, բայց դրանից ընտրում էին ամենաքաղցր տեսակը՝ նարնջագույնը, արևի նման մեծ ու կլոր չափերով և այս քաղցր «ամանի» մեջ քաղցրավենիք էին տեղադրում՝ մեղր, չամիչ, չիր և այլն: Բաղադրիչների բազմազանությունը ճոխ ու առատ կյանք էր խորհրդանշում:

Այլ աղբյուրների համաձայն` դդումը, որի մեջ լցվում է միջուկը, խորհրդանշում է երկրագունդը, իսկ բրինձը, չամիչը, ընդեղենը խորհրդանշում էին աշխարհի ժողովրդի հավատը, սերը, իսկ մեղրը՝ միասնությունը և քաղցրությունը: Ղափաման պատրաստել են նաև ընկերային հավաքույթների ժամանակ: Ղափաման այնքան սիրված է Արևելյան Հայաստանում, որ նույնիսկ ժողովուրդը երգ է գրել այս համեղ, տարբերվող կերակուրի մասին։

————-

კერძი, რომელსაც სიმღერა ეძღვნება

თითოეული ერი განსაკუთრებულია არა მხოლოდ თავისი ისტორიითა და კულტურით, არამედ – თავისი სამზარეულოთი. დღეს შევეცდები, მოკლედ წარმოგიდგინოთ ერთ-ერთი უგემრიელესი ტრადიციული სომხური კერძი – ღაფამა.

ღაფამა აღმოსავლეთ სომხეთის ტრადიციული კერძია – ბრინჯით, ჩირით, ქიშმიშითა და თხილით სავსე გოგრა, რომელსაც ზემოდან თაფლს ასხამენ.

აღსანიშნავია, რომ კერძის დასახელების მნიშვნელობა მოცემულია სტეფან მალხასიანის „სომხურ განმარტებით ლექსიკონში“, სადაც აღნიშნულია, რომ ღაფამა ნიშნავს დახურულ თასში მოხარშულ ხორცს (თუმცა ახლა, ღაფამის მომზადებისას, ხორცი ყოველთვის არ გამოიყენება). როგორც ყველა სომხურ ეროვნულ კერძს, ღაფამასაც აქვს რიტუალური შინაარსი – მას საახალწლოდ ან “ბუნ ბარეკენდანის“ დროს ამზადებდნენ და თითქოს წლის ბოლოს, სომხებისთვის გამაერთიანებელი მნიშვნელობა აქვს. ცარიელი გოგრა სიმბოლურად არის საერთო ჭურჭელი, რომელშიც შეჯამებულია გასული წლის შედეგი: მოსავალი და სიკეთე, რომელიც მოდის სომეხი მშრომელის ოჯახში. გაზაფხულზე, როცა მძიმე შრომა ჯერ კიდევ შორსაა, სომეხი სრულად ზეიმობს და ტკბება თავისი დამსახურებული მოსავლით. ღაფამას რომ ამზადებენ „ტკბილში ტკბილს“, ამასაც თავისი დატვირთვა აქვს.

გოგრა სხვადასხვანაირია, მაგრამ კერძისთვის აირჩევა ყველაზე ტკბილი, ნარინჯისფერი, მზესავით დიდი და მრგვალი. ამ ტკბილ „თასში“ ასხამენ ტკბილეულს: თაფლს, ქიშმიშს, ამატებენ ჩირსა და თხილეულს და ა. შ. ინგრედიენტების მრავალფეროვნება განასახიერებს მდიდრულ და უხვ ცხოვრებას.

სხვა წყაროების მიხედვით, გოგრა, რომელშიც მოთავსებულია შიგთავსი, არის დედამიწა, ხოლო ბრინჯი, ქიშმიში – მსოფლიოს ხალხის რწმენა და სიყვარული, თაფლი კი – ერთიანობა და სიტკბო. ღაფამას ამზადებდნენ მეგობრული შეკრებების დროსაც. ღაფამა იმდენად პოპულარულია აღმოსავლეთ სომხეთში, რომ ხალხმა სიმღერაც კი მიუძღვნა ამ გემრიელ, გამორჩეულ კერძს.