ავტორი: გიორგი ურჩუხიშვილი

სოციოლოგიური კვლევები ადასტურებს, რომ ქართული საზოგადოება გენდერულად უთანასწოროა. კვლევაში „კაცები და გენდერული ურთიერთობები საქართველოში[1]“, ვკითხულობთ, რომ საოჯახო საქმე გენდერულად განპირობებულია. სახლს ძირითადად ქალები ალაგებენ, ზრუნავენ ბავშვებზე, კაცები კი ამას არ აკეთებენ. გარდა ამისა, მრავალ შემთხვევაში ქმრები ძალადობენ ცოლებზე (ფსიქოლოგიურად, ფიზიკურად), რასაც ქალების უმეტესობა ეგუება, კაცებს კი არსებული გენდერული წესრიგის ცვლილება და პატრიარქატისგან მიღებული დივიდენდების (სექსუალური თავისუფლება, კაპიტალის ფლობა) დაკარგვა არ სურთ. კვლევის მიხედვით, გენდერულ უთანასწორობას მოზარდობისას დასწავლილი ქცევები/სტერეოტიპები, ანუ გენდერული სოციალიზაცია განაპირობებს.

ჩნდება კითხვა: რომელი კონკრეტული ქცევები/სტერეოტიპები უშლიან კაცებს ხელს მხარი დაუჭირონ გენდერულ თანასწორობას?

კითხვას რომ ვუპასუხოთ, გასათვალისწინებელია თანამედროვე სოციალური სამყაროს და გენდერული იდენტობების არამყარი, მრავალფეროვანი ბუნება. ქართული მამაკაცობაც, სავარაუდოდ ცალმხრივი და მყარი არ არის და შესაძლოა, მრავალი ფორმით არსებობდეს. შესაბამისად, გენდერული სოციალიზაციის შედეგად განსხვავებული ტიპის ქართველი კაცები  სხვადასხვაგვარად იქცევიან და გენდერული უთანასწორობის კვლავწარმოების სხვადასხვა მიზეზებიც აქვთ.

ქართველი კაცები, ბობ კონელის მიხედვით, შემდეგ ტიპებად[2] დავყავი:

• მაღალი ფენის, ელიტური, ჰეგემონური მამაკაცები, რომლებიც ხასიათდებიან პოლიტიკური და ეკონომიკური ძალაუფლებით, მამაკაცური კავშირებითა და დაგროვილი კაპიტალით, საჯარო, ხალხის დასანახი რელიგიურობით, ძირითადად ჰეტეროსექსუალობით, ცოლითა და შვილებით, ძაღლებითა და „სხვა ცხოველებით“; შეიძლება ჰომოსექსუალობითაც, მაგრამ იატაკქვეშეთში[3] დამალულით, აქვე შედიან გავლენიანი სასულიერო პირები, რომლებიც ხასიათდებიან ფუნდამენტური მართლმადიდებლობით, ჯიპიანობით, ფულიანობით, მრევლიანობით, ბიზნესებითა და რუსეთის სიყვარულით, რომლემიც მუდმივად ლანძღავენ და „სდევნიან“ ჰომო/ტრანსსექსუალ კაცებსა და ქალებს.
• საშუალო ფენის, კომპლიციტური მამაკაცები – უმაღლესი განათლებით, ურბანული სენტიმენტებით, ხელფასიანი სამსახურით, სუსტი რელიგიურობით, „პახოდების“, თავგადასავლებისა და კულინარიის სიყვარულით. ზოგიერთი მათგანი სარგებლობს ინტელექტუალის სტატუსითაც, რის გამოც დაბალი ფენის კაცებს თავს არ უყადრებენ, ხოლო მაღალი ფენის კაცებს დასცინიან და აკრიტიკებენ, მანამ სანამ მათი ფენიდან ვინმე მათ არ დაუმეგობრდება. საშუალო ფენის კაცები ყველაფერზე აღშფოთებას გამოხატავენ, რასაც საფუძვლად უდევს „ცოდნა/გონი“. ასევე, ხასიათდებიან სიმსუქნის სტიგმატიზაციით, ამიტომ აკონტროლებენ კვებას და ჰგონიათ, რომ სიგამხდრეში უფრო მეტი ინტელექტია;
• დაბალი ფენის, კომპლიციტური მამაკაცები – საშუალო, ან პროფესიული განათლებით (ხელოსანი, ტაქსის მძღოლი, აგრარულ სივრცეში თვითდასაქმებული), მუდმივი მეგობრების[4] არყოლით, შესაბამისად სუსტი მამაკაცური კავშირებითა და მცირე კაპიტალით, რელიგიურობით, თუ ახალგაზრდაა და ყოფილი ათეისტობით, თუ 50 წელს ზემოთაა, სპორტის, ფეხბურთის, რაგბის, ან ჭიდაობის სიყვარულით;
• სუბორდინირებული, ჰომოსექსუალი/ტრანსსექსუალი მამაკაცები – შიდა ჯგუფური კაპიტალით, სპორტის ზიზღით (გამონაკლისების გარდა), გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერით, მდედრობითი სქესის მქონე ბევრი მეგობრით, პოლიტიკური ათეიზმით, მღვდლებისა და საპატრიარქოს ლანძღვით, ფეისბუქზე ქალი ავტორების (მწერალი, მკვლევარი) გაზიარებით, ქალი საზოგადო მოღვაწეებისა და ზოგადად ქალობის „გაფეტიშებით“;
• მარგინალიზებული, ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი მამაკაცები – იყოფიან ორ ნაწილად: ახალგაზრდებად, ვინც ქართული ენის სახელმწიფო პროგრამები გაიარა, ქართული ენა იცის და ცდილობს, მხარი დაუჭიროს გენდერულ თანასწორობას, ებრძოლოს ბავშვთა ქორწინებას და მავნე/მოძველებულ ტრადიციებს, და ძველი თაობის ეთნიკური უმცირესობის წარმოამდგენელ კაცებად, რომლებიც სავარაუდოდ დაბალი ფენის კომპლიციტური სხვა მამაკაცების მსგავსად იქცევიან საკუთარ თემში;
• „კაცური“ ქალები – გამორჩევიან მკვეთრად კაცური სტილის ჩაცმულობით, სხეულის მამაკაცური მოძრაობით, ზოგჯერ ლესბოსური ორიენტაციით, სხვადასხვა სახის განათლებითა და სოციალური/ფინანსური კაპიტალით. მათი მამაკაცურობა, ზემოთ ჩამოთვლილი კაცური იდენტობების ერთი-ერთში კოპირებული ვერსია არ არის. როგორც ჯუდიტ ჰალბერშტამი ამბობს, ეს იდენტობა ავტონომიურია, ექსკლუზიური, თუმცა შესაძლოა იყენებს რომანტიკული ურთიერთობის ბინარულ (კაცი-ქალი) მოდელს – თვითონ არის კაცური, სუბიექტი, მოქმედი, რომელიც ეალერსება და პატრონობს თავის პარტნიორებს. დამატებით, სოციუმში „კაცურ“ ფუნქციებსა და საქმეებს ითავსებენ ხოლმე.

განვიხილოთ ის სოციალური მოვლენები, ქცევები და სტერეოტიპები, რომლებიც შესაძლოა ხელს უშლის სხვადასხვანაირ ქართველ კაცს გენდერული თანასწორობისა და ქალების გაძლიერების მხარდაჭერაში.

პირველი სოციალური მოვლენა არის გენდერული სოციალიზაცია და ქალისგან განსხვავების მარადიული მცდელობა. ფემინისტი ფსიქოანალიტიკოსი ნენსი ჩოდოროს მიხედვით, დედა ბავშვის პირველადი სოციალიზაციის აგენტია, რომელიც სახლიდან მუდმივად გასული მამისგან განსხვავებით, ბავშვებთან ატარებს დროს. შესაბამისად, შვილებმა კარგად იციან, როგორია დედა, ანუ ქალი, რის გამოც გოგონებს უადვილდებათ ქალური იდენტობის ჩამოყალიბება (დედის) მიბაძვით, ბიჭებს კი ეს პროცესი უძნელდებათ. კაცური იდენტობის ჩამოყალიბება დიფერენცირების შედეგია. მთელი ცხოვრება საკუთარი კაცურობის შექმნას ისინი ქალურობის უარყოფის ხარჯზე ცდილობენ. ბიჭები ყოველდღიურად მოიპოვებენ კაცურობას, რომელიც არ იციან, როგორია, მაშინ, როდესაც ქალები, რომლებმაც იციან, როგორია ქალურობა, უკვე ატარებენ მას.

ამის თანადროულად წარმოიქმნება ე. წ. გენდერული პოლარიზაცია, რის გამოც, სივრცეში, სადაც მოძრავი და სახლის გარეთ ბედის მაძიებელი კაცი მოიაზრება, იქ სახლში მყოფი და ბავშვების აღმზრდელი (მომვლელი) ქალის ადგილი არ არის და პირიქით.  თუ რომელიმე სქესის ადამიანი ამ პოლარიზაციას დაარღვევს, საზოგადოება სოციალური ინსტიტუტებისა და სოციალური აგენტების (თანატოლები, მშობლები, პედაგოგები, რელიგიური ლიდერები) საშუალებით გენდერულ ინსპექტირებას უტარებს მათ და რიყავს საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან. ამის გამო, სავარაუდოდ, ყველა ჩამოთვლილი ტიპის კაცი ცდილობს, ისე მოიპოვოს თავისი მამაკაცურობა, რომ ქალს არ დაემსგავსოს.

მაღალი ფენის კაცი, შესაძლოა, „მოიხმარს“ ქალს, ყიდულობს, „აგულავებს“, მხარჯველი და მფლანგველია. მათ უფრო „მორჩილი“, ხაზგასმულად ფემინური ცოლები ჰყავთ. მაგალითისთვის გამოგვადგება კახი კალაძე და ბიძინა ივანიშვილი, ქვეყნის ფარგლებს გარეთ – დონალდ ტრამპი. მაღალი ფენის კაცი ბევრ შვილს აჩენინებს ქალს. ბოლომდე „მოიხმარს“ მას, როგორც ბავშვების საქსოვ დაზგას. ცვეთს და აფუჭებს, როგორც ნივთს. სანაცვლოდ აძლევს მაღალი ხარისხის საჭმელსა და ტანსაცმელს. მაღალი ფენის კაცი სახლის საქმეებში ჩართული არ არის. ფიქრობს, რომ თუ სახლს დაალაგებს, ჰეგემონური კაცი აღარ იქნება. ამ სამუშაოსაც ყიდულობს, ან ცოლისგან, ან დაქირავებული დამლაგებლისგან. გავლენიანი სასულიერო პირების ქცევა ძალიან ჰგავს მაღალი ფენის კაცების ქცევას. განსაკუთრებით ბევრი შვილის გაჩენის მიმართულებით. კაცობა დაკავშირებულია „კეთებასთან“, ქარხნის კარგ დირექტორობასთან, ეს ყველაფერი კი – რელიგიასთან და ნაციონალურ დისკურსებთან, რომ ქართველებს გამრავლება გვჭირდება.

საშუალო ფენის კაცები, შესაძლოა, თანაბრად ინაწილებენ შემოსავალსა და სახლის საქმეებს ცოლთან/პარტნიორთან, თუმცა, ისინიც აწარმოებენ ქალისგან განსხვავებულობას, ძირითადად პარტნიორთან კონკურენციის გზით – თვლიან, რომ კაცი ქალზე გონიერი არსებაა. მათ მიაჩნიათ, რომ უკეთესად გეგმავენ საოჯახო საქმეებს, ქალებთან შედარებით რაციონალურები არიან, ამ ყველაფერთან ერთად კი, უკეთესი კულინარები და ბავშვის აღზრდის ექსპერტებადაც გვევლინებიან. ამ ფენის კაცები ნაკლებად მოიხმარენ ქალს, როგორც დაზგას, უპირატესობას ერთი, მაქსიმუმ ორი შვილის ყოლას ანიჭებენ. მეტი შვილი ირაციონალიურია და არაინტელექტუალურად მიაჩნიათ.

დაბალი ფენის კაცები, სავარაუდოდ, მაღალი ფენის კაცების მსგავსად „მოიხმარენ“ ქალს, როგორც ქარხნის დაზგას, რომელმაც ბავშვები უნდა ქსოვოს. გარდა ამისა, ქალს შინ ამუშავებენ: არეცხინებენ სარეცხს, აკეთებინებენ საჭმელს, ახეხინებენ, ათოხნინებენ მიწას და ამარგლინებენ ვენახებს – უხარისხო საკვებისა და ტანისამოსის სანაცვლოდ. ისინი ქალისგან განსხვავებას დალევაში, გინებასა და სახლის საქმეების უგულებელყოფაში გამოხატავენ. გამონაკლისების გარდა, არ არსებობს დაბალი ფენის კაცი, რომელიც სახლის საქმეებს აკეთებს. ეს მათთვის უკიდურესი ფემინიზაციის გამოხატულებაა. გარდა ამისა, დაბალი ფენის კაცები, შესაძლოა, განიცდიან ე. წ. „სოციალურ ტანჯვას“. სოციალური ტანჯვა ბურდიესეული ცნებაა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანი უიმედობასა და გარიყულობაში ვარდება, რადგან საჯარო სივრცეში თავის დამკვიდრებისა და რეალიზაციის არანაირი შანსი არ აქვს. არადა, საზოგადოება ყველანაირი ტიპის კაცისგან წარმატებასა და რეალიზაციას ითხოვს. ამის გამო, დაბალი ფენის კაცები, როდესაც წარმატებას ვერ აღწევენ, ლოთდებიან. შესაძლოა, სოციალური ტანჯვა ოჯახურ და გენდერულ ძალადობას იწვევდეს. ბოლო პერიოდში გავრცელებული ქართული ფემიციდი, ძირითადად დაბალი ფენის ოჯახებზე მოდის.

სუბორდინირებული (ჰომოსექსუალი/ტრანსსექსუალი) კაცები, ქალთან განსხვავებას, შესაძლოა, მათთან დამეგობრებითა და მათი ქებით ცდილობენ. აქ მთავარი ის არის, რომ ისინი აქებენ, – არიან მოქმედი სუბიექტები, ლეგიტიმაციის მიმნიჭებლები; ისინი აძლევენ ქალებს „სიდიადის“ უფლებას, გარდა ამისა, როგორც ჯონ სტოლტენბერგი სტატიაში „ჰეტეროსექსუალური მოდელი“ დასძენს, ჰომოსექსუალები იმიტომ დაქალობენ ქალებთან, რომ ქალების ფონზე უფრო კაცები ჩანან, ვიდრე ზემოთ ჩამოთვლილი ტიპის კაცების გვერდით და მათთან „ძმაკაცობით“ გამოჩნდებოდნენ. მაგალითად, ჰომოექსუალი კაცის დაქალთან ერთად გადაღებული ფოტო, რომელსაც ის სოციალურ ქსელში აზიარებს, მისი გაუცნობიერებელი მესიჯია სოციუმის მიმართ, რომ ის კაცია. ქალთან შედარებით, მისი სხეული მაინც უფრო „კაცურად“ იკითხება, შესაბამისად, ისინი უფრო სარგებლობენ იმ პატრიარქალური დივიდენდებით, რომლებიც პატრიარქატიდან გამომდინარე, ქალებისგან განსხვავებით, ყველანაირი ტიპის კაცებს აქვთ.

რაც შეეხება მარგინალიზებულ კაცებს, მათი უმეტესობა, სავარაუდოდ, ისევე მოიხმარს ქალს, როგორც – ქართველი დაბალი ფენის კაცი, რასაც ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რაიონების ბავშვთა ქორწინების, ქალების განათლებისა და ოჯახური ძალადობის სტატისტიკური მონაცემები ცხადყოფს. განსხვავება შეიძლება მხოლოდ იმ ახალგაზრდებთან გვქონდეს, ვინც ქართული ენის სახელმწიფო პროგრამა გაიარა და ქართულ უნივერსიტეტებში მოხვდა, ისწავლა სოციალურ მეცნიერებებზე და მიღებული ცოდნის გავლენით ეწინააღმდეგება ბავშთა ქორწინებას, ქალის განათლებაზე ხელმიუწვდომლობას და ასე შემდეგ. სავარაუდოდ, ეს უკანასკნელნი, საკუთარი საზოგადოების საშუალო ფენას წარმოადგენენ და შესაბამისად, იმეორებენ ეთნიკურად ქართველი საშუალო მამაკაცისთვის დამახასიათებელ ქცევებს.

შემდეგი სოციალური მოვლენა, რომელიც ხელს უშლის კაცებს, მხარი დაუჭირონ გენდერულ თანასწორობას, არის მამობა, რომელიც ქალისგან განსხვავების პრაქტიკის გაგრძელებას წარმოადგენს: როგორც ვიქტორ საიდლერი, წიგნში „ახალგაზრდა კაცები და მასკულინობები“ აღნიშნავს, მამობა (fathering) აბრაამულ კულტურებში (იუდაიზმი, ქრისტიანობა, ისლამი) დაკავშირებულია ღმერთთან, რომელიც  დაბადებაში ქმნის და ძერწავს ყველაფერს, მერე კი ქრება და დიდი ხანი აღარ ჩანს.

ქართულ საზოგადოებაში დაბალი ფენის კაცებში მამობა, პირდაპირი მნიშვნელობით, „შამქმნელად“ სახელდება; ბავშის შექმნა (სქესობრივი აქტი) და მორჩა, არანაირი მონაწილეობა აღზრდაში, არანაირი ზრუნვა, მხოლოდ სადამსჯელო ფუნქცია იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვი იცელქებს, ან იზარმაცებს. იგივე ფუნქცია აქვს, სავარაუდოდ, მაღალი ფენის მამასაც. გარდა ამისა, ამ ორი ფენის მამისთვის დამახასიათებელია ქალისგან განსხვავებულობის წარმოების გავრცელებული შემდეგი პრაქტიკა: როდესაც ბავშვი იბადება, დაბალი და მაღალი ფენის კაცები ამბობენ, რომ ისინი ჩვილს ხელში ვერ აიყვანენ, ეშინიათ, რამე არ დაუზიანონ, უფრთხიან სისათუთეს. საიდლერის მიხედვით, მამები უბრალოდ არ იმეორებენ ქალურ ქცევას (ბავშვზე ზრუნვა, სისათუთე, სინაზე), რომ არ „გაქალდნენ“. რატომ ხდება ასე? კანტიანური გონებისა და სხეულით კაცის ერთმანეთთან კავშირი ოჯახშიც გადადის, სადაც ქალები უფრო „არასანდო“ და ბუნებასთან ახლოს მდგომ არსებებად მიიჩნევიან, რომლებსაც არანაირი კავშირი არა აქვთ გონებასთან, მათ მხოლოდ ემოციები მიეწერებათ, ხოლო კაცებს პირიქით – უემოციობა და გონებით მართვა „ბრალდებათ“. წარმოიქმნება სტერეოტიპი, რომ კაცებმა იციან, რა სჭირდებათ ცოლებსა და ბავშვებს. სწორედ ამიტომ, კაცები ავტომატურად განიდევნებიან ზრუნვიდან, როგორც არაგონებრივი სივრციდან და გადადიან უემოციო მბრძანებლის პოზიციაში.

საშუალო ფენის მამაკაცები, ვითომ ზრუნავენ ბავშვებზე, რათა ისევ თავისივე ფენის კაცებს გაეჯიბრონ და წამოაძახონ, რომ აი, ჩვენ შენზე განვითარებულები ვართო. თუმცა, პარალელურად განაგრძობენ ქალებისა და ბავშვებისთვის ჭკუის დარიგებას, დამრიგებლებად გადაიქცევიან, რასაც საფუძვლად სწორედ მყარი სტერეოტიპი – „კაცია გონიერი“ ასაზრდოებს. კაცის გონიერების უპირობოდ დაკანონებას მოსდევს ოჯახური ძალადობა, – ფსიქოლოგიური ან ფიზიკური. მაშინ, როდესაც ბავშვები და ქალები მამას არ ემორჩილებიან, ეს უკანასკნელი იყენებს ძალას და ეს ძალადობა ისევ მსხვერპლისთვის სასიკეთოდ ითარგმნება. ეს, ძირითადად, დამახასიათებელია ახალგაზრდა დაბალი და საშუალო ფენის კაცებისთვის, რომლებიც გოგონებს, ვითომ მათთვისვე სასიკეთოდ უსაზღვრავენ ცხოვრებას. არადა, ეს დამოკიდებულება ხაზს უსვამს, რომ ქალი უჭკუოა, არ ენდობი და შენ, როგორც გონიერი კაცი, განუსაზღვრავ, როგორ მოიქცეს ისე, რომ თავს არ ავნოს. ძლიერ სამოქალაქო საზოგადოებებში ეს ასე აღარ არის. სახელმწიფო იცავს ქალებსა და ბავშვებს მამის ძალადობისგან, თუმცა ჩვენთან სახელმწიფო ინსტიტუტები ჯერ სუსტია, გენდერულად უგრძნობი და შესაბამისად ყველა სახის კაცს მწვანე აქვს ანთებული ოჯახურ ძალადობაზე.

მამობას რომ დავუბრუნდეთ, ისინი ოჯახში ფიზიკურად არიან და თან არ არიან, ავტორიტეტი მოდის ემოციური ჩართულობის უგულვებელყოფის ფასად. კაცები შვილებს ვერ ეფერებიან, იმიტომ რომ დედა  ეალერსება და თუ ისინიც მოეფერებიან, გაქალდებიან. როგორც საიდლერი გვიყვება, მამებს მოგვიანებით კი უჩნდებათ სურვილი, ეკონტაქტონ და მოეფერონ შვილებს, მაგრამ ამ დროისთვის, უკვე შვილებს აღარ უნდათ მამების სითბო. ამიტომ, მამებს ხანდაზმულ ასაკში ე. წ. „მამის მელანქოლია“ უვითარდებათ და შესაძლოა, ზემოთ ნახსენები ბურდიესეული „სოციალური ტანჯვაც“ კი განიცადონ.

როგორც უკვე ვახსენე, შვილების მიმართ საშუალო ფენის კაცები უფრო იჩენენ მზრუნველობას.  არსებობს ე. წ. კუვადის ინსტიტუტი, როდესაც ბიჭებს პირველადი სოციალიზაციის შემდეგ ფემინური თვისებები გამოყვებათ ხოლმე დედისგან, მოთხოვნილება აქვთ ბავშვებზე ზრუნვის, ამიტომ მათ სპეციალურად რთავენ კიდეც ბავშვის აღზრდის პროცესში. ასევე, მშობიარობებზე დასწრების ბუმიც, შესაძლოა, საშუალო ფენის კაცებში დედად ყოფნის სურვილის მაჩვენებელი იყოს.

ყველაფერთან ერთად, შვილის ყოლის სიხარულს ჩვენს საზოგადოებაში გენდერიც აქვს. აქ ძირითადად ვაჟიშვილის დაბადება[5] უხარიათ, იმიტომ, რომ მამაკაცობის მოსაპოვებლად საკუთარი ფენის კაცებთან მიდის კონკურენცია. დაბალი ფენის ქართველი კაცები მუდმივად ვაჟიშვილებით ეტრაბახებიან იმ კაცებს, ვისაც ქალიშვილები ყავთ. ვაჟიშვილის ფეტიში, შესაძლოა, ყველა ფენის კაცს ახასიათებდეს[6]. ვაჟიშვილი პატრიარქალურ კაპიტალიზმში კაპიტალის ნაირსახეობას წარმოადგენს.

კაცებისთვის გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერაში შემდეგი ხელისშემშლელი მოვლენა, რომელზეც ვისაუბრებ, არის სპორტი და კაცობაზე გადარევა. მაიკლ კიმელი გვიყვება, რომ ამერიკაში ინდუსტრიალიზაციის კვალდაკვალ, დამოუკიდებელი ფერმერი და აგრარული კაცების ქარხნებსა და ოფისებში შესვლამ, ანუ მათმა დამოკიდებულებამ ურბანულ ცხოვრებასა და ეკონომიკურ პროცესებზე, მამაკაცობის კრიზისი გამოიწვია. ამ კრიზისის დასაძლევად ქალაქური ცხოვრება და ოფისები მამაკაცობის მტრად შეირაცხა და წარმოიქმნა სპორტი, როგორც საშუალება, ურბანიზაციის პირობებში კაცებს შეენარჩუნებუნათ კაცური სახე. მეოცე საუკუნის დასაწყისის ამერიკული „მასკულინისტური“ დისკურსების მიხედვით, სპორტი ფიზიკურ და მორალურ გაჯანსაღებას იწვევდა, რომელიც ანტიურბანული სენტიმენტებითა და მოდერნული საზოგადოების მიმართ შიშებით ხასიათდებოდა. საპირისპიროდ, აქედან მოდის სპორტსმენებზე საშუალო ფენის ინტელექტუალი, ოფისში მომუშავე კაცების ქილიკი, რომ ისინი გონებაჩლუნგები და კუნთმაგრები არიან, პლუს ხეპრეები. ამერიკაში კაცურ სპორტად ბეისბოლი ჩამოყალიბდა, რის შემდეგაც კვლევები უჩვენებდა, რომ ის ბიჭები, რომლებიც სპორტში კარგები იყვნენ, წარმატებული მენეჯერები და ბიზნესმენებიც ხდებოდნენ. კაპიტალიზმმა მოირგო სპორტი, როგორც სოციალური ინსტიტუტი, რომელსაც მამრობითი სქესის ადამიანების ბიჭობიდან, ანუ თამაშიდან, შრომის, ანუ კაცობის ეტაპზე გადაყვანა ეკისრებოდა.

ბეისბოლის მსგავსად, ჩვენთანაც, 90-იანი წლების ტრანსფორმაციულ პერიოდში, რაგბი გახდა ეროვნული სპორტი და მაღალი ფენის “მდიდარა“, საშუალო ფენის „ინტელექტუალა“ და დაბალი ფენის „მშრომელა“ კაცებიც კი, რაგბიზე და რაგბისტებზე საუბრობენ მუდმივად. რაგბი ჩვენთან, ისევე როგორც თავის დროზე ბეისბოლი ამერიკაში, წარმოადგენს სპორტს, რომლის დახმარებითაც, კლასიკური მამაკაცურობა იკრებს ძალას და კვლავაწარმოებს ირაციონალურ ნოსტალგიურ მიდრეკილებას წარსულისადმი – სადაც კაცები იყვნენ კაცურები და არა – ქალაჩუნები, როგორც ახლა.

ამასთან ერთად, ამერიკამ 1900-იან წლებში გაიარა სპორტზე და კაცობაზე გადარევის ფენომენი, რომელსაც ახლა ჩვენც გავდივართ. მუდმივ რეჟიმში იწარმოება დაბალი და საშუალო ფენის ღიპიანი/არასპორტული კაცების დაცინვა. წყლის სმაზე, წონის კორექციაზე და ვარჯიშზე შეიშალა მთელი საქართველო. კიმელის აზრით, სპორტი ყოველთვის ხდება მთავარი გმირი წარმოსახვითი ფემინიზაციისა და ოფისიზაციის წინააღმდეგ ბრძოლაში.  ფემინიზაციის განსაკუთრებით დაბალი ფენის კაცებს ეშინიათ, ვინაიდან მათ „კაცობის“ გარდა სხვა კაპიტალი არ გააჩნიათ. ამიტომ, სპორტი (ძიუდო, რაგბი, ფეხბურთი) ძირითადად დაბალ ფენაშია გავრცელებული. ფემინიზაციას უფრთხიან მაღალი ფენის კაცებიც, ამიტომ პოლიტიკაში ხშირად ვნახავთ სპორტსმენებს. ამით ხდება ჰეგემონური მასკულინობის გამოკვება. როგორც ზემოთ დავძინეთ, ჩოდოროს მიხედვით, კაცობას მოპოვება სჭირდება, სპორტი კი წარმოადგენს სივრცეს, სადაც მამაკაცურობა მოიპოვება.

შესაძლოა, მრავალი მიზეზიდან, ერთ-ერთი სპორტია, რის გამოც მამებს ვაჟიშვილის დაბადება უხარიათ – სპორტში ჩართავენ მათ და თვითონაც კაცად იგრძნობენ თავს. შეიძლება ყველა არშემდგარ ფეხბურთელს ან მოჭიდავეს თავისი ვაჟიშვილის ფეხბურთელობა და მოჭიდავეობა სურს[7] – თვითონ ვერ იკაცა და იქნებ შვილმა იკაცოს. გარდა ამისა, სახეზე გვაქვს კაცობაზე გადარევის ფენომენი – დაიწყო ქალების კაცურ სპორტში ჩართვა. ქალის სხეულის გაკაცება, ვარჯიში, სიძლიერე, შესაძლოა ქალურობის შიშის გამო მთლიანი კულტურის მასკულინიზაციასთან გვაქვს საქმე. ამას ემატება დაბალი ფენის სპორტსმენი, მაღალი ფენის სპორტის მმართველი და გავლენიანი სასულიერო პირი კაცების ხილული კავშირები. თამაშის წინ ლოცვები და მამაოს კურთხევები. სპორტი და რელიგია განუყოფელია (სპორტი ინდუსტრიალიზაციამდელი მეომარი კაცის წარსულში დაბრუნების საშუალებაა, „წარსულის კაცი“ კი – მეომარია, ჯვაროსანი, ღმერთის სახელით კლავს სხვა უღმერთო კაცებს), ორივე ერთად კი გენდერულ უთანასწორობას ასაზრდოებს.

ზემოთ განვითარებული მსჯელობის საფუძველზე, შევეცდები, პასუხი დასაწყისში დასმულ შეკითხვას გავცე. კაცებს გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერაში საკუთარი კაცობა და ის პრაქტიკები უშლით ხელს, რომლებიც კაცობის მოპოვებასთან არის დაკავშირებული: გენდერული სოციალიზაცია („ოღონდ ქალები არ ვიყოთ“ მოვლენა, რის გამოც მაღალი ფენა ყიდულობს ქალს, თვითონ მყიდველია, ქალი – საქონელი; საშუალო ფენა არ ყიდულობს, მაგრამ თავის თავს უფრო გონიერ არსებად მიიჩნევს, ვიდრე ქალებს, ამიტომ, მარადიულად ჭკუას არიგებს მათ, დაბალი ფენა საოჯახო საქმეებში ჩაურევლობითა და ფიზიკური ძალადობით აწარმოებს განსხვავებას, ჰომოსექსუალი კაცი აქებს და ადიდებს ქალს, იმიტომ რომ თავად გადაწყვიტა ასე, მარგინალიზებული ისევე იქცევა, როგორც წინა ოთხი ტიპი, ხოლო კაცური ქალები იყენებენ სუბიექტი/ობიექტი დაყოფას და თავის თავს უფრო მოქმედ აგენტად ასაღებენ საკუთარ ფემინურ პარტნიორებთან მიმართებაში), მამობა (მამობა სტერეოტიპულად „გონიერებას“ ნიშნავს და შესაბამისად, უემოციობას, ამიტომ კაცები ბავშვზე არ ზრუნავენ, მაღალი და დაბალი ფენის კაცები ზრუნვიდან სრულად ქრებიან, საშუალო ფენის კაცი ზრუნავს, მაგრამ თავი დედაზე უფრო დედა ჰგონია ბავშვის აღზრდის საკითხებში. სუბორდინირებული და კაცური ქალები ჯერჯერობით ამ პრაქტიკაში ვერ ხვდებიან, მსგავსსქესიანთა ქორწინების არალეგალურობის გამო) და სპორტი (დავამარცხოთ ინდუსტრიალიზაციითა და ურბანიზაციით გამოწვეული მეომარი კაცის ფემინიზაციის მოვლენა, გავაკაცოთ ყველა ცოცხალი არსება, მაღალი ფენა ასპონსორებს სპორტს, საშუალო და დაბალი ფენა „გულშემატკივრად“ ყალიბდება, ხოლო ჰომოსექსუალი, ტრანსსექსუალი და „კაცური“ ქალი ვარჯიშს იწყებს. ყველა სხეულს აკაცებს). მაღალი ფენა ყიდვით, საშუალო ინტელექტუალური დომინაციით, ხოლო  დაბალი ფიზიკური ძალის გამოყენებით მოიპოვებს მამაკაცურობას.

ეს მოვლენები, სხვა მრავალ მოვლენასთან ერთად, ყოველდღიურად აწარმოებს გენდერულ უთანასწორობას. ამიტომ წარმოუდგენელია რომელიმე ტიპის, თუნდაც საშუალო ფენის, ან სუბორდინირებულმა კაცმა, რომლებიც პროფემინისტობენ[8] ხოლმე, არსებული სოციალური სტრუქტურის პირობებში,  მხარი დაუჭირონ გენდერულ თანასწორობას. საჭიროა სოციალური სტრუქტურისა და გენდერული სოციალიზაციის შინაარსის ცვლილება, რომელზე საუბარი, რეფლექსია და რეკომენდაციებიც სხვა სტატიის საკითხებს წარმოადგენს.

——————————————————————————

[1]კვლევის ავტორები არიან იაგო კაჭკაჭიშვილი და ხატია ნადარაია, ISSA, თბილისი, 2014 წელი;

[2] ბლოგში მოცემული ტიპოლოგია, ეფუძნება ბობ კონელის მასკულინობის სოციალური ორგანიზების ტექსტში მოცემულ მამაკაცობის სახეებს, ჰეგემონური, სუბორდინირებული, კომპლიციტური (მონაწილე) და მარგინალიზებული, დამატებული მაქვს სოციალური ფენების მიხედვით დაყოფა და კაცური ქალები, სტატიაში გათვალისწინებული არ არის ემიგრანტი ქართველი ქალების ქმრები, რომლებიც შესაძლოა სახლს ალაგებენ და ოჯახს უვლიან და ციხეში მყოფი ქართველი მამაკაცები;

[3]იატაკქვეშეთიდან გამოსვლა, იგივე ქამინაუთი, მოვლენა, როდესაც ჰომოსექსუალური იდენტობის მქონე ადამიანი საფეხურობრივად ამჟღავნებს საკუთარ ორიენტაციასა და გენდერულ იდენტობას საჯაროდ.

[4] მართალია, ჰყავთ კლასელები, უბნელები და ნათესავები, ვისთანაც შეიძლება იქეიფონ, ან დრო გაატარონ, მაგრამ ვინაიდან ამ გარემოცვას სოციალური, კულტურული და ფინანსური კაპიტალი არ გააჩნია, ეს მეგობრობა მამაკაცურ კავშირად არ გარდაიქმნება.

[5] გაეროს მოსახლეობის ფონდმა და მსოფილიო ბანკმა საქართველოში ჩაატარა გამოკვლევა. მათი ინფორმაციით, საქართველოში  სელექციური აბორტის შედეგად 1990-2010 წლებში, დაახლოებით, 25,000 გოგონა „გაქრა.“ მათივე ინფორმაციით, თუკი ეს ტენდენცია გაგრძელდება, რიცხვი 2020 წლისთვის – 40,000-მდე, ხოლო 2050 წლისთვის 80,000-მდე გაიზრდება;

[6] ჩემი მეგობარი, ინტელექტუალად „მიჩნეული“ საშუალო ფენის კაცებიც კი მუდმივად ხაზს უსვამენ საკუთარი ვაჟიშვილის სიძლიერესა და სიყოჩაღეს, ჩემი ქალიშვილის სისუსტისა და სინაზის ფონზე.

[7] ეს სოციალური მოვლენა, შეიძლება ყველა პროფესიის მამაზე ვრცელდება.

[8] ზოგჯერ ფემინისტებსაც უწოდებენ საკუთარ თავს, ემხრობიან გენდერულ თანასწორობას, კითხულობენ და ციტირებენ ფემინისტ ავტორებს და ა.შ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. „გენდერის საკითხავი ანთოლოგია“, „ღია საზოგადოება საქართველო“, სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი, 2006 წელი, გვ: 63-79;
2. ილიას უნივერსიტეტის კურსის: ‘მასკულინობების სოციოლოგიის რიდერი“, ჯ. სტოლტენბერგი, „ჰეტეროსექსუალური მოდელი“, გვ. 1-20;
3. „კაცები და გენდერული ურთიერთონბები საქართველოში“, ISSA, თბილისი, 2014;
4. W. Connel, „Masculinities“, Second Edition, University of California Press, 2005, pp. 67-87;
5. J. Seidler, „Young men and masculinities“, Zed Books, London, 2006, pp. 1-19; 77-95;
6. S. Kimmel, „The History of Men“, „Baseball and the Reconstitution of American Masculinity, 1880-1920“, State University of New York Press, 2005, pp. 61-73
7. Tereškinas, “Men and Social Suffering in Contemporary Lithuania”, Vytautas Magnus University, Lithuania, Anthropology of East Europe Review 28(1) Spring 2010, pp. 23-39