დღეს 13 ოქტომბერია, დღე ბიუსტჰალტერის გარეშე (No Bra Day).
უკვე საუკუნზე მატი ხანი გავიდა მას შემდეგ, რაც ბიუსტჰალტერის გამოგონებაზე პირველი პატენტი გაიცა. ქალის თეთრეულის ამ განუყოფელ ნაწილს თავისი ისტორიის მანძილზე უამრავი დისკუსია გამოუვლია. მეორე საუკუნის 40-იანი წლებიდან მოყოლებული, აზღუდი ოფიციალური დრეს-კოდის განუყოფელ ნაწილად იქცა. იგი ქალის მკერდს საქმიანი ურთიერთობებისთვის მისაღებ ფორმას აძლევს, მას ფარავს და აფიქსირებს. მას შემდეგ, აზღუდის ტარება საზოგადოებაში თითქმის აუცილებელი პირობა გახდა.
ამა წლის მაისის ბოლოს, სოციალური ქსელები უჩვეულო ფლეშმობმა მოიცვა, სახელწოდებით “No bra, no problem” (არ არის ბიუსტჰალტერი, არ არის პრობლემა). იგი მას შემდეგ დაიწყო, რაც 17 წლის ამერიკელი მოსწავლე კეიტლინ ჯუვიკი (Kaitlyn Juvik) კოლეჯში ჩაცმულობაში ბიუსტჰალტერის გარეშე გამოცხადდა. სასწავლო დაწესებულების ხელმძღვანელობამ იგი გაკიცხა. დირექტორის თქმით, გოგონა ვულგარულად გამოიყურებოდა და საკუთარი გარეგნობით პრობლემებს ქმნიდა: ამაზე კაცმა მასწავლებელმა დაიჩივლა. ამ შემთხვევას სკოლის დანარჩენი მოსწავლე გოგონებისგან ნამდვილი ამბოხი მოჰყვა: ერთდროულად 300 მოსწავლე სკოლაში ბიუსტჰალტერის გარეშე გამოცხადდა.
პროტესტმა სოციალურ ქსელებშიც გადაინაცვლა. თავის ფეისბუქ გვერდზე, კეიტლინმა განაცხადა, რომ დიდი ხანია, ბიუსტჰალტერის ტარებას პროტესტი გამოუცხადა, მაგრამ მის ამ გადაწყვეტილებას საზოგადოებრივი მორალის ნორმები აფერხებდა. გოგონამ დასძინა, რომ ბიუსტჰალტერის ტარება-არტარების გადაწყვეტილება თითოეული ქალის პირადი არჩევანია და თუ ამ არჩევანს საზოგადოება გვკარნახობს, ეს იმას ნიშნავს, რომ ქალის სხეული საზოგადოების საკუთრებაა.
კეიტლინის ფეისბუქ გვერდმა სულ რაღაც ორი კვირის განმავლობაში ათასობით გამომწერი მოაგროვა. ჰეშთეგით #NoBraNoProblem, ინსტაგრამზე 7 ათასზე მეტი ფოტო გაჩნდა, სადაც გოგონები აზღუდის გარეშე იყვნენ აღბეჭდილნი.
დაპატენტებული ბიუსტჰალტერის არსებობის პირველივე დღეებიდან, ქალებმა მისი ფუნქციები არაერთმნიშვნელოვნად აღიქვეს. მათი ერთი ნაწილი ამაში კორსეტის ბრჭყალებისგან გათავისუფლებას ხედავდა, მეორე ნაწილი კი – ქალისა და მისი სხეულის დაკნინების სიმბოლოს. ქალის თეთრეულის ეს ნაწილი საზოგადოებაში არსებული განწყობების ინდიკატორად გადაიქცა.
მერილინ იალომის (Marilyn Yalom) წიგნი „მკერდის ისტორია“ (History of the Breast) ქალის მკერდის მიმართ არსებულ წინააღმდეგობრივ დამოკიდებულებებს აღწერს: ერთდროულად ამაღლებულსაც და სექსუალურსაც. „ბავშვის კვებისა და სექსუალური სურვილების გაღვიძების უნარი ქალის ბედს დღემდე წყვეტს“, – წერს მკვლევარი. სწორედ ამის გამო, ქალთა უფლებებისთვის ბრძოლის მოძრაობა ზუსტად დაემთხვა ბიუსტჰალტერის წინააღმდეგ პროტესტებს.
მედიაში გავრცელებულია მითი, თითქოს 1968 წელს ატლანტიკ-სიტიში, „მის ამერიკის“ კონკურსის დროს, პროტესტში მონაწილე მეორე ტალღის ფემინისტებმა აზღუდები დაწვეს. ეს სიმართლეს არ შეესაბამება, თუმცა ქალის სხეულის ობიექტივიზაციის მოწინააღმდეგეებმა ქუსლიანი ფეხსაცმელები, მაქმანებიანი ქამრები, ბიგუდები და აზღუდები ქალისთვის „დამამცირებელ ატრიბუტებად“ მოიხსენიეს. აქციაზე მათ გვირგვინოსანი ცხვარი გამოიყვანეს, რომელსაც „მის ამერიკის“ ლენტი ეკეთა. ამ ხერხით, ქალებმა თავიანთი სხეულის ობიექტივიზაცია გააპროტესტეს.
ბიუსტჰალტერის დიქტატს ფემინიზმის მესამე ტალღის წარმომადგენლებიც აპროტესტებდნენ. მაგალითად, კანადური Topfree Equal Rights Association (TERA) საზოგადოებრივ ადგილებში ქალების აზღუდის გარეშე გამოჩენის უფლების მოსაპოვებლად იბრძვის. ინსტარგამზე ქალის მოშიშვლებული მკერდის აკრძალვის წინააღმდეგ მსახიობმა სკაუტ უილისმა (Scout Willis) გაილაშქრა. ევროპაში ბიკინის ამარა გოგონები ჩვეულებრივი მოვლენაა, კანადასა და ამერიკის რიგ შტატებში კი მკერდის საჯაროდ მოშიშვლებას კანონი კრძალავს.
ქალის გაშიშვლებული მკერდი ხელოვნებაში თავისუფლების (ეჟენ დელაკრუას ცნობილი ტილო „თავისუფლება ბარიკადებზე“), წმინდა დედობისა (მადონას სახე) და ქალურობის (ბოტიჩელის, ტიციანის ვენერები და სხვ) სიმბოლოა, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში იგი სულაც არ არის მიღებული; ქალის სხეულის ობიექტივიზაცია თითქმის ყოველ ნაბიჯზე გვხვდება კაცების ალმაცერი მზერის, სექსუალური შევიწროების, შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულებების მუდმივი თანხლებით.
ყველა დროში, საზოგადოებაში თავიანთ გენდერთან შესაბამისი წარმოდგენის დამსხრევის მსურველი ქალები იძულებულები იყვნენ, კაცის ან ანდროგინის სახე გამოეყენებინათ. ჟანა დ’არკი კაცის აბჯარ-საჭურველს ატარებდა არა მხოლოდ ბრძოლაში მონაწილეობის თვალსაზრისით, არამედ იმ მიზნითაც, რომ მებრძოლი კაცების ყურადღება არ მიეპყრო. უმკერდო ქალის ასექსუალური სახე-ხატი, რომლითაც ჯერ კიდევ ესპანური ინკვიზიცია იკვებებოდა, მეოცე საუკუნის სოციალურ ცხოვრებაშიც დამკვიდრდა.
როდესაც ვინმეს მკერდზე აკეთებენ ხოლმე კომენტარს, – მნიშვნელობა არ აქვს, როგორს, – რასაკვირველია, ხორცისა და კანის აბსტრაქტულ ნაჭრებზე არ საუბრობენ. ეს მკერდი კონკრეტული ქალის საკუთრებაა. შესაბამისად, ქალებზე მსგავსი კომენტარებიც ზემოქმედებს, უფრო ხშირად ნეგატიური დატვირთვით.
სამწუხაროდ, თეთრეულის წარმოების ინდუსტრიამ ქალის სხეულის ობიექტივიზაციის ეს საკითხები უკანა პლანზე გადასწია და ქალის მკერდის მიმართ დამოკიდებულება კონსუმერული სამყაროს ერთ-ერთ ასპექტად აქცია.
გოგონებს ასწავლიან, რომ მათი თვითშეფასება მნიშვნელოვანწილად მათ გარეგნობას უნდა ეფუძნებოდეს. პატარამკერდიანი ქალები სკოლაში დაცინვების სამიზნედ ქცეულან, ისინი მთელი ძალით ცდილობენ ამ „ხინჯთან“ ბრძოლას და პარალონიან აზღუდებს ატარებენ. არანაკლები არაჯანსაღი ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდებიან ხოლმე დიდმკერდიანი გოგონებიც. მათი სექსუალურად ობიექტივიზაცია ავტომატურად ხდება. მათ აიძულებენ, თავი უხერხულად იგრძნონ. მნიშვნელოვანია, რომ არც ერთი პუნქტი, რომელსაც ჩვენი მკერდი უნდა მიესადაგებოდეს, მორგებული არაა თავად ქალის ინდივიდის მოთხოვნებზე. მკერდის საკითხში, ქალი მთლიანად ობიექტივიზებულია. ბევრი ქალი სწორედ იმიტომ ატარებს ბიუსტჰალტერს, რომ მისი მკერდი ადამიანებისთვის შეუმჩნეველი, ბრტყელი, ამორფული მასა იყოს.
კიდევ ერთი ძალა, რომელიც ჩვენი მკერდის სუვერენიტეტს საფრთხეს უქმნის, პორნოინდუსტრიაა. ქალის მკერდის ესთეტიკური ნორმის განსაზღვრა ბუნებრივიდან ჰიპერტროფირებულამდე კვლავ ქალის სხეულის ობიექტივიზაციას უკავშირდება. საზოგადოების ცნობიერებაში სწორედ ამიტომ უპირისპირდება ერთმანეთს, ერთი მხრივ, განათლებული, ინტელექტუალი ქალი და მეორე მხრივ „ძუძუებიანი თოჯინა“. მართლაც, ქალები, რომლებიც საკუთარ იმიჯს საკუთარი სექსუალობაზე აგებენ, ესთეტიკურ ქირურგიას მიმართავენ, სხეულის ნაწილებს სამოსით უსვამენ ხაზს. აქ „დამოუკიდებელი ქალის“ პირადი ღირსებები უკანა პლანზე გადადის.
რა თქმა უნდა, ფემინიზმი საკუთარი სხეულის გააზრებულად ფლობას გულისხმობს. იგი არავის კარნახობს ცხოვრების წესს, მით უმეტეს, არ ზღუდავს არჩევანის საშუალებას. რაღა თქმა უნდა, აზღუდის საკითხი აქ უნიკალური არაა. იგი პატრიარქალური ჩაგვრის ზოგადი სიმბოლოა, სიტყვების: „პირადული – პოლიტიკურია“ ილუსტრაცია. ეს სიტყვები ყველამ კარგად უწყის, თუმცა მათ მნიშვნელობას ყველა როდი ხვდება. ეს არის პროტესტი აზღუდის მიმართ, რომელიც გასისხლიანებს და გზღუდავს, ეპილაციისგან გამოწვეული ტკივილის, დღეში რამდენიმე თავი სადილის გაკეთების, სახლის დალაგების, ბავშვის მოვლის და ათასი სხვა მახრჩობელა ვალდებულების მიმართ, რომელიც ჩვენი „როლითაა“ განპირობებული. ეს ყველაფერი ქალის სხეულის სექსუალიზაციის და ობიექტივიზაციის, საშინაო საქმის უსამართლო განაწილების, ოჯახში ძალადობის, მიზოგინიის ნაყოფი და ქალის ჩაგვრის სხვადასხვა წახნაგია, ქალის ჩაგვრა კი არა რომელიმე ჩვენთაგანის პირადი პრობლემა, არამედ ჩვენი საზოგადოების პრობლემაა…
როდესაც ამ მასშტაბურ პრობლემაზე გვეუბნებიან, რომ „პირადული მხოლოდ პირადულს ნიშნავს“, ეს ამ პოლიტიკური პრობლემის პრივატიზებისა და პირადი არჩევნის იძულებაა. ამ დროს, არჩევანის წინაშე გვაყენებენ: ამ პრობლემას ან თავადვე გაუმკლავდი, ან გაჩუმდი და პრეტენზიებს ნუ გამოთქვამ. პირველ შემთხვევაში, ქალს უდიდესი ძალისხმევა სჭირდება საზოგადოების მიერ აგებული უამრავი ბარიერის გადასალახად (მათ შორის დაბადებიდან არსებული შიშის), ხოლო მეორე შემთხვევაში, თუ არ გაგაჩნია დროის, ფულადი რესურსების, „საკუთარ თავზე მუშაობის“ უნარი და სურვილი, შენ თავად დაგადანაშაულებენ მსხვერპლის დადანაშაულების პრინციპით: „რესურსები არ გაქვს? ჰოდა წუწუნსაც ნუ ბედავ!“.
